29 września jest 272. (w latach przestępnych 273.) dniem w kalendarzu gregoriańskim. Do końca roku pozostaje 93 dni.

[edytuj] Święta

• imieniny obchodzą: Cyriak, Dadzbog, Dadzboga, Dariusz, Franciszek, Fraternus, Gabriel, Gajana, Grimbald, Ludwin, Lutwin, Michalina, Michał, Mikołaj, Rafał, Rypsyma i Teodota.
• Argentyna – Dzień Wynalazcy (rocznica urodzin László Bíró)
• Paragwaj – Rocznica Zwycięstwa Pod Boqueron
• Polska – Dzień Kuriera i Przewoźnika (od 2004 roku z inicjatywy firm kurierskich w dniu wspomnienia św. Gabriela – patrona kurierów i przewoźników)^[1]
• wspomnienia i święta w Kościele katolickim^[2][3], obchodzą:
  • święci Archaniołowie: Gabriel, Michał i Rafał
  • św. Ceodfryd (opat)
  • bł. Ludwik Monza (kapłan)

[edytuj] Wydarzenia w Polsce

• 1341 – W Poznaniu odbył się ślub króla Kazimierza Wielkiego z Adelajdą, córką landgrafa Hesji Henryka Żelaznego. Jednocześnie arcybiskup Janisław koronował Adelajdę na królową.
• 1400 – Hrubieszów uzyskał prawa miejskie.
• 1655 – Wojna polsko-rosyjska: Rosjanie i Kozacy odnieśli zwycięstwo w bitwie pod Gródkiem Jagiellońskim.
• 1669 – W katedrze na Wawelu odbyła się koronacja Michała Korybuta Wiśniowieckiego na Króla Polski i Wielkiego Księcia Litwy.
• 1794 – Insurekcja kościuszkowska: zwycięstwo Polaków w bitwie pod Łabiszynem.
• 1929 – Po raz pierwszy wyświetlono film dźwiękowy.
• 1933 – Rozporządzenie Rady Ministrów powołało do życia Polską Akademię Literatury.
• 1939 – Kampania wrześniowa:
  • Armia Czerwona zajęła Lesko.
  • Skapitulowała twierdza Modlin.
  • Taktyczne zwycięstwo wojsk polskich nad sowieckimi w bitwie pod Szackiem.
• 1944 – 60. dzień powstania warszawskiego:
  • Atak na Żoliborz niemieckiej dywizji pancernej i dwóch pułków.
  • Pod Jaktorowem miała miejsce bitwa oddziału Grupy Kampinos i oddziałów niemieckich.
• 1946 – Rozpoczęło działalność Polskie Radio Wrocław.
• 1967 – Premiera filmu Jowita.
• 1976:
  • Powołano Centrum Badań Kosmicznych PAN.
  • Wyszedł pierwszy numer Komunikatu KOR.
• 1986 – Ministrem kultury został profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego Aleksander Krawczuk.
• 1989:
  • Premiera filmu Jeniec Europy.
  • W wypadku samochodowym pod Raciborzem zginęli Zdzisław Kamiński i Andrzej Kurek z programu telewizyjnego Sonda oraz kierowca i pilot rajdowy Andrzej Gieysztor.
• 1992 – Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z Turkmenistanem.
• 1994 – Sejm przyjął ustawę o rachunkowości.
• 1995 – Utworzono Euroregion Bug.
• 2001 – W Warszawie odsłonięto pomnik Juliusza Słowackiego.
• 2008:
  • Konferencja Episkopatu Polski ustaliła procedurę wobec osób chcących dokonać apostazji.
  • Rozpoczęła się budowa Stadionu Narodowego w Warszawie.

[edytuj] Wydarzenia na świecie

Brytyjski premier Neville Chamberlain prezentuje rodakom dokument układu monachijskiego – 1938

  W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
29 września

•   440 – św. Leon I został wybrany na papieża.
•   855 – Benedykt III został papieżem.
• 1041 – Kapitulacja Pragi przed wojskami króla Niemiec Henryka III.
• 1096 – I wyprawa ludowa: przybyle z odsieczą wojska tureckie rozpoczęły oblężenie zamku Kserigordon, zajętego przez niemieckich krzyżowców, odcinając im całkowicie dostęp do wody.
• 1222 – Założono Uniwersytet w Padwie.
• 1227 – Papież Grzegorz IX ekskomunikował cesarza Fryderyka II za zwlekanie przez niego z obiecaną wyprawa na krucjatę.
• 1364 – Wojna stuletnia: zwycięstwo Anglików w bitwie o Auray.
• 1370 – Przyszły król Niemiec i Czech Wacław IV Luksemburski ożenił się w Norymberdze z Joanną Bawarską.
• 1399 – Król Anglii Ryszard II został zmuszony do abdykacji.
• 1498 – Fryderyk Wettyn został wybrany w Królewcu na wielkiego mistrza Zakonu Krzyżackiego.
• 1560 – Eryk XIV Waza został królem Szwecji.
• 1568 – Jan III Waza został królem Szwecji.
• 1609 – V wojna polsko-rosyjska: wojska polsko-litewskie rozpoczęły oblężenie Smoleńska.
• 1620 – Założono wenezuelskie miasto Acarígua.
• 1662 – VI wojna wenecko-turecka: zwycięstwo floty weneckiej w bitwie pod Kos.
• 1702 – Wojna o sukcesję hiszpańską: zakończyło się nieudane angielsko-holenderskie oblężenie Kadyksu.
• 1739 – W Niszu (Serbia) zawarto traktat pokojowy pomiędzy Imperium osmańskim, a Imperium Rosyjskim kończący IV wojnę rosyjsko-turecką.
• 1829:
  • W pobliżu meksykańskiego Tampico zatonął amerykański okręt USS Hornet wraz z całą załogą.
  • Założono Scotland Yard.
• 1887 – Założono klub piłkarski Hamburger SV.
• 1907 – Rozpoczęto budowę Katedry Narodowej w Waszyngtonie.
• 1909 – Wilbur Wright okrążył samolotem Statuę Wolności w Nowym Jorku.
• 1911:
  • Włochy wypowiedziały wojnę Turcji.
  • Została odkryta Kometa Bielawskiego.
• 1913 – Podpisano turecko-bułgarski traktat pokojowy po zakończeniu II wojny bałkańskiej.
• 1918 – I wojna światowa: Bułgaria zawarła rozejm z państwami sprzymierzonymi.
• 1919 – W Szwecji wprowadzono 8-godzinny dzień pracy.
• 1923 – Wielka Brytania oficjalnie rozpoczęła wykonywanie mandatu Ligi Narodów w Palestynie.
• 1933 – Powstała hiszpańska partia polityczna Falanga.
• 1938 – Został podpisany układ monachijski, zezwalający Niemcom na aneksję części Czechosłowacji.
• 1941 – Hitlerowcy rozpoczęli masakrę Żydów w Babim Jarze pod Kijowem.
• 1943 – Marszałek Pietro Badoglio podpisał na pokładzie brytyjskiego pancernika HMS Nelson u wybrzeży Malty akt bezwarunkowej kapitulacji wojsk włoskich.
• 1944 – Oddziały radzieckie wkroczyły do Jugosławii.
• 1945 – Proklamowano Ludową Federacyjną Republikę Jugosławii.
• 1950 – Wojna koreańska: głównodowodzący wojsk ONZ gen. Douglas MacArthur przekazał oficjalnie odbity Seul prezydentowi Korei Południowej Li Syngmanowi.
• 1954 – Powstała Europejska Organizacja Badań Jądrowych (CERN).
• 1955 – W Teatro La Fenice w Wenecji odbyła się prapremiera opery Ognisty Anioł Siergieja Prokofjewa.
• 1957 – Doszło do wybuchu w Kombinacie Chemicznym Majak, przerabiającym wypalone paliwo jądrowe, co spowodowało skażenie obszaru 23 000 km².
• 1959 – Przyjęto konstytucję Brunei.
• 1960 – W katastrofie egipskiego samolotu Vickers Viscount u wybrzeży włoskiej wyspy Elba zginęły 23 osoby.
• 1962 – Pierwszy kanadyjski satelita Alouette 1 rozpoczął swą misję.
• 1963 – Rozpoczęła się druga sesja obrad Soboru Watykańskiego II.
• 1966 – Odbyła się prezentacja Chevroleta Camaro.
• 1969 – W Los Angeles zainstalowano pierwsze węzły sieci ARPANET – bezpośredniego przodka dzisiejszego Internetu.
• 1971 – Oman przystąpił do Ligi Państw Arabskich.
• 1972 – Japonia nawiązała stosunki dyplomatyczne z Chińską Republiką Ludową.
• 1977 – Wystrzelono radziecką stację orbitalną Salut 6.
• 1979:
  • Jan Paweł II jako pierwszy papież rozpoczął wizytę w Irlandii.
  • Został rozstrzelany obalony w sierpniu dyktator Gwinei Równikowej Francisco Macías Nguema.
• 1983 – W Chicago miała miejsce premiera III Symfonii Witolda Lutosławskiego.
• 1985 – Telewizja ABC wyemitowała premierowy odcinek serialu MacGyver.
• 1988 – Rozpoczęła się misja STS-26 wahadłowca Discovery, pierwsza od czasu katastrofy Challengera w 1986 roku.
• 1991 – Obalenie prezydenta Haiti Jeana-Bertranda Aristide'a.
• 1997 – Ukazał się album Bridges to Babylon grupy The Rolling Stones.
• 1998 – Na Sri Lance, krótko po starcie z Dżafny został zestrzelony samolot An-24; zginęło 55 osób.
• 2000 – Podczas Igrzysk Olimpijskich w Sydney mistrzami olimpijskimi zostali: Kamila Skolimowska w rzucie młotem i Robert Korzeniowski w chodzie na 50 km.
• 2003 – Deszcz meteorytów spadł na prowincję Orisa w Indiach raniąc ponad 20 osób.
• 2004:
  • Odbył się pierwszy lot prywatnego amerykańskiego statku kosmicznego SpaceShipOne.
  • Planetoida Toutatis minęła Ziemię w odległości 1,5 mln km.
• 2006 – W dżungli amazońskiej rozbił się brazylijski samolot pasażerski Boeing 737-800. Zginęły wszystkie 154 osoby na pokładzie.
• 2007:
  • 12 zagranicznych turystów zostało rannych w zamachu bombowym w stolicy Malediwów Male.
  • 12 żołnierzy sił pokojowych Unii Afrykańskiej zginęło w ataku grupy zbrojnej na obóz Haskanita w Darfurze.
• 2008:
  • 7 osób zginęło, a około 35 osób zostało rannych w wyniku wybuchu samochodu-pułapki przy autobusie przewożącym żołnierzy w mieście Trypolis w Libanie.
  • Egipskie siły bezpieczeństwa odbiły 11 europejskich turystów i 8 towarzyszących im Egipcjan uprowadzonych 10 dni wcześniej na południowym zachodzie kraju.
• 2009:
  • 30 afgańskich cywilów zginęło, a 39 zostało rannych po najechaniu autobusu na przydrożną minę w prowincji Kandahar.
  • Polski kandydat Włodzimierz Cimoszewicz przegrał rywalizację o stanowisko sekretarza generalnego Rady Europy z Norwegiem Thorbjornem Jaglandem.
  • Tsunami powstałe po trzęsieniu ziemi na Wyspach Samoa zabiło blisko 190 osób, a kilkaset zraniło.

[edytuj] Urodzili się

• 106 p.n.e. – Gnejusz Pompejusz, rzymski polityk, dowódca wojskowy, twórca triumwiratu (zm. 48 p.n.e.)
• 1240 – Małgorzata Plantagenet, królowa Szkocji, żona Aleksandra III (zm. 1275)
• 1276 – Krzysztof II, król Danii (zm. 1332)
• 1511 – Miguel Servet, hiszpański teolog, astronom, prawnik, lekarz (zm. 1553)
• 1518 – Tintoretto, włoski malarz (zm. 1594)
• 1547 – Miguel de Cervantes, hiszpański pisarz (zm. 1616)
• 1548 – Wilhelm V Pobożny, książę Bawarii (zm. 1626)
• 1571 – Caravaggio, włoski malarz (zm. 1610)
• 1660 – Jerzy IV Wilhelm, książę legnicko-brzeski (zm. 1675)
• 1710 – Pompiliusz Maria Pirrotti, włoski pijar (zm. 1766)
• 1718 – Nikita Panin, hrabia, rosyjski polityk, wicekanclerz Rosji (zm. 1783)
• 1725 – Robert Clive, angielski generał, gubernator Bengalu (zm. 1774)
• 1747 – Józef Wybicki, polski pisarz, polityk, autor słów Mazurka Dąbrowskiego (zm. 1822)
• 1758 – Horatio Nelson, wicehrabia, angielski admirał (zm. 1805)
• 1760 – Michał Sokolnicki, polski dowódca wojskowy, generał, uczestnik wojen napoleońskich (zm. 1816)
• 1786 – Guadalupe Victoria, meksykański polityk, prezydent Meksyku (zm. 1843)
• 1789 – Peter Joseph Lenné, pruski ogrodnik, architekt krajobrazu (zm. 1866)
• 1794 – Ignacy Chodźko, polski pisarz (zm. 1861)
• 1799 – Joanna Grudzińska, księżna łowicka, żona Konstantego Pawłowicza (zm. 1831)
• 1803 – Jacques Charles François Sturm, francuski matematyk, fizyk (zm. 1855)
• 1804 – Michał Czajkowski, polski pisarz (zm. 1886)
• 1817 – Paul Féval (ojciec), francuski pisarz (zm. 1887)
• 1823 – Władysław Syrokomla, polski poeta, tłumacz (zm. 1862)
• 1837 – Michał Bałucki, polski pisarz (zm. 1901)
• 1847 – Michał Michalski, polski polityk, prezydent Lwowa (zm.1907)
• 1849 – Frederick Schwatka, amerykański podróżnik, pisarz (zm. 1892)
• 1853 – Thyra, księżniczka Danii, córka Chrystiana IX (zm. 1933)
• 1863 – Hugo Haase, niemiecki polityk, przywódca SPD (zm. 1919)
• 1864 – Miguel de Unamuno, hiszpański pisarz, filozof (zm. 1936)
• 1866:
  • Zofia Czaplińska, polska aktorka, tancerka (zm. 1940)
  • Edward Rosenthal, polski architekt i nauczyciel, autor projektów budowli w Łodzi (zm. 1940)
• 1867 – Walther Rathenau, niemiecki polityk, minister spraw zagranicznych (zm. 1922)
• 1869 – Alfred J. Pearson, amerykański dyplomata (zm. 1939)
• 1875 – Henrik Lund, grenlandzki kompozytor, malarz, autor Grenlandii (zm. 1948)
• 1881 – Ludwig von Mises, amerykański ekonomista, prakseolog pochodzenia austriackiego (zm. 1973)
• 1882 – Wacław Dziewulski, polski fizyk, profesor Uniwersytetu Wileńskiego (zm. 1938)
• 1885 – Michał Boruciński, polski malarz, grafik (ur. 1976)
• 1886 – Michał Butkiewicz polski polityk, minister (zm. 1974)
• 1888 – Janina Porazińska, polska pisarka (zm. 1971)
• 1898 – Trofim Łysenko, radziecki biolog (zm. 1976)
• 1899:
  • László Bíró, węgierski dziennikarz, wynalazca, długopisu (zm.1985)
  • Jan Rzepecki, polski pułkownik, historyk (zm. 1983)
  • Stanisław Wójtowicz, polski polityk, działacz ludowy (zm. 1936)
• 1900 – Miguel Alemán Valdés, meksykański polityk, prezydent Meksyku (zm. 1983)
• 1901:
  • Enrico Fermi, włoski fizyk, laureat Nagrody Nobla (zm. 1954)
  • Lanza del Vasto, włoski filozof, poeta i lider europejskiego ruchu walki bez przemocy (zm. 1981)
• 1902 – Mikel Koliqi, albański duchowny katolicki, kardynał, kompozytor (zm. 1997)
• 1904:
  • Greer Garson, brytyjska aktorka (zm. 1996)
  • Nikołaj Ostrowski, radziecki pisarz (zm. 1936)
  • Michał Rusinek, polski pisarz (zm. 2001)
  • Michał Waszyński, polski reżyser filmowy (zm. 1965)
• 1907:
  • Gene Autry, amerykański piosenkarz (zm. 1998)
  • Bolesław Michał Nieczuja-Ostrowski, polski dowódca wojskowy, generał (zm. 2008)
• 1908 – Tadeusz Dworak, polski historyk literatury
• 1911 – Stanisław Jankowski, polski architekt, żołnierz AK, uczestnik powstania warszawskiego (zm. 2002)
• 1912 – Michelangelo Antonioni, włoski reżyser filmowy (zm. 2007)
• 1913:
  • Trevor Howard, angielski aktor (zm. 1988)
  • Stanley Kramer, amerykański reżyser filmowy (zm. 2001)
• 1915:
  • Brenda Marshall, amerykańska aktorka (zm. 1992)
  • Stanisław Pietrasiewicz, polski dowódca wojskowy, podporucznik, członek NOW i NZW (zm. 1998)
• 1916:
  • Jerzy Pietrkiewicz, polski pisarz, historyk literatury, publicysta (zm. 2007)
  • Antonio Buero Vallejo, hiszpański dramaturg (zm. 2000)
• 1919:
  • Leszek Owsiany, polski lotnik, pilot Polskich Sił Powietrznych na Zachodzie (zm. 2008)
  • Masao Takemoto, japoński gimnastyk (zm. 2007)
  • Kira Zworykina, rosyjska szachistka
• 1920:
  • Peter D. Mitchell, brytyjski biochemik, laureat Nagrody Nobla (zm. 1992)
  • Aleksandr Zinowjew, rosyjski socjolog, filozof (zm. 2006)
• 1922 – Wanda Sieradzka, polska dziennikarka, tłumaczka, autorka tekstów piosenek (zm. 2008)
• 1923:
  • William A. Fraker, amerykański operator, reżyser filmowy
  • Tadeusz Skwirzyński, polski polityk, minister
• 1925 – Oskar Anweiler, niemiecki pedagog, historyk oświaty
• 1926 – Andrzej Zeyland, polski pisarz
• 1927 – Jerzy Mędrkiewicz, polski aktor (zm. 1995)
• 1928 – Tone Pavček, słoweński poeta, tłumacz (zm. 2011)
• 1929 – Bohdan Jastrzębski, polski urbanista, polityk (zm. 2000)
• 1930:
  • Michał Gryziński, polski fizyk (zm. 2004)
  • Zbigniew Kryda, polski fotografik (zm. 2005)
• 1931:
  • Anita Ekberg, szwedzka aktorka
  • James Cronin, amerykański fizyk, laureat Nagrody Nobla
  • Wiesława Grochowska, polska aktorka
• 1932:
  • Robert Benton, amerykański reżyser filmowy
  • Mehmood, indyjski aktor (zm. 2004)
  • Michał Pawlicki, polski aktor (zm. 2000)
• 1935:
  • Mylène Demongeot, francuska aktorka
  • Jerry Lee Lewis, amerykański piosenkarz
  • Jerzy Moes, polski aktor
• 1936 – Silvio Berlusconi, włoski przedsiębiorca, polityk, premier Włoch
• 1938 – Wim Kok, holenderski polityk, premier Holandii
• 1939 – Eberhard Köllner, niemiecki lotnik
• 1940 – Józef Niedomagała, polski judoka, trener judo (zm. 2011)
• 1942:
  • Felice Gimondi, włoski kolarz szosowy
  • Madeleine Kahn, amerykańska aktorka (zm. 1999)
  • Ian McShane, brytyjski aktor
  • Bill Nelson, amerykański polityk, astronauta
  • Jean-Luc Ponty, francuski skrzypek jazzowy
• 1943:
  • Mohammad Chatami, irański filozof, polityk, prezydent Iranu
  • Abdul Koroma, prawnik z Sierra Leone, sędzia Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości
  • Wolfgang Overath, niemiecki piłkarz
  • Lech Wałęsa, polski polityk, działacz związkowy, prezydent RP, laureat pokojowej Nagrody Nobla
• 1946 – Janusz Kaliciński, polski operator i producent filmowy
• 1947 – Piotr Mroczyk, polski działacz opozycji demokratycznej, dziennikarz (zm. 2007)
• 1948:
  • Mark Farner, amerykański gitarzysta zespołu Grand Funk
  • Theo Jörgensmann, niemiecki klarnecista
• 1951:
  • Michelle Bachelet, chilijska polityk, prezydent Chile
  • Elżbieta Dmoch, polska wokalistka zespołu 2+1
• 1953:
  • Marek Balicki, polski lekarz, polityk, minister zdrowia
  • Jean-Claude Lauzon, kanadyjski reżyser filmowy (zm. 1997)
• 1956:
  • Michał Arabudzki, polski scenarzysta filmowy
  • Sebastian Coe, angielski lekkoatleta, biegacz
• 1957 – Harald Schmid, niemiecki lekkoatleta, biegacz
• 1958 – Kamila Sammler, polska aktorka
• 1959 – Jon Fosse, norweski pisarz
• 1960 – Hubert Neuper, austriacki skoczek narciarski
• 1961:
  • Norberto Bocchi,włoski brydżysta
  • Julia Gillard, australijska polityk, premier Australii
  • Tobias Hoesl, niemiecki aktor
  • Jacek Kawalec, polski aktor
  • Tom Sizemore, amerykański aktor
• 1963:
  • Les Claypool, amerykański basista zespołu Primus
  • Jacek Wachowski, polski teatrolog, literaturoznawca
• 1966 – Claus Strunz, niemiecki dziennikarz
• 1967 – Brett Anderson, brytyjski muzyk zespołów: Suede i The Tears
• 1969:
  • Erika Eleniak, amerykańska aktorka
  • Ivica Vastić, austriacki piłkarz pochodzenia chorwackiego
• 1970:
  • AMG, amerykański raper
  • Natasha Gregson Wagner, amerykańska aktorka
  • Mirosława Sagun-Lewandowska, polska strzelczyni sportowa
• 1971:
  • Mackenzie Crook, brytyjski aktor
  • Jeffrey Talan, holenderski piłkarz
  • Sibel Tüzün, turecka piosenkarka
• 1973 – Chris Newton, brytyjski kolarz torowy
• 1974:
  • Marián Kaciř, czeski hokeista
  • Israel López, meksykański piłkarz
  • Rafał Zimowski, polski aktor
• 1976 – Andrij Szewczenko, ukraiński piłkarz
• 1977 – Amy Nixon, kanadyjska curlerka
• 1978 – Kurt Nilsen, norweski piosenkarz
• 1980 – Liu Yanan, chińska siatkarka
• 1985 – Daniel Pedrosa, hiszpański motocyklista
• 1986:
  • Delara Darabi, irańska przestępczyni (zm. 2009)
  • Stefan Hula, polski skoczek narciarski

[edytuj] Zmarli

•   855 – Lotar I, cesarz frankijski (ur. 795)
•   949 – Yōzei, cesarz Japonii (ur. 869)
• 1364 – Karol z Blois, książę Bretanii (ur. 1319)
• 1435 – Izabela Bawarska, królowa Francji, żona Karola VI (ur. 1371)
• 1560 – Gustaw I Waza, król Szwecji (ur. 1496)
• 1568 – Wilhelm Gnapheus, niemiecki dramaturg, pedagog (ur. ok. 1493)
• 1637 – Lorenzo Ruiz, święty, filipiński męczennik (ur. 1600)
• 1794 – Tomasz Aleksandrowicz, polski polityk, wojewoda podlaski (ur. ok. 1732)
• 1833 – Ferdynand VII Hiszpański, król Hiszpanii (ur. 1784)
• 1839 – Friedrich Mohs, niemiecki fizyk, chemik (ur. 1773)
• 1861 – Tekla Bądarzewska-Baranowska, polska pianistka, kompozytorka (ur. 1834)
• 1902 – Émile Zola, francuski pisarz (ur. 1840)
• 1908 – Machado de Assis, brazylijski pisarz (ur. 1839)
• 1913 – Rudolf Diesel, niemiecki wynalazca (ur. 1858)
• 1922 – Jan Antoniewicz-Bołoz, polski historyk sztuki i literatury (ur. 1858)
• 1925 – Léon Bourgeois, francuski prawnik, polityk, premier Francji, laureat Nagrody Nobla (ur. 1851)
• 1927 – Willem Einthoven, holenderski fizjolog, histolog, laureat Nagrody Nobla (ur. 1860)
• 1930 – Ilja Riepin, rosyjski malarz (ur. 1844)
• 1939 – Samuel Dickstein, polski matematyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego (ur. 1851)
• 1944 – Alfons Kotowski, polski żołnierz AK, major, uczestnik powstania warszawskiego (ur. 1899)
• 1951 – Aleksander Krzyżanowski, polski dowódca wojskowy, pułkownik, komendant Okręgu Wileńskiego AK (ur. 1895)
• 1956 – Anastasio Somoza, nikaraguański polityk, dyktator Nikaragui (ur. 1896)
• 1961 – Paweł Kozubek, polski lekkoatleta, młociarz, trener lekkoatletyki (ur. 1905)
• 1962 – Jan Marian Czerwiński, inżynier technolog, senator RP (ur. 1878)
• 1967:
  • Carson McCullers, amerykańska pisarka (ur. 1917)
  • Marian Wnuk, polski rzeźbiarz, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (ur. 1906)
• 1970 – Edward Everett Horton, amerykański aktor (ur. 1886)
• 1973 – Wystan Hugh Auden, angielski poeta (ur. 1907)
• 1977 – Nikodem Hrynkiewicz, polski polityk, poseł Sejmu (ur. 1891)
• 1978 – Aleksander Maliszewski, polski pisarz (ur. 1901)
• 1979 – Francisco Macias Nguema, gwinejski polityk, prezydent Gwinei Równikowej (ur.1924)
• 1984 – Jerzy Wasowski, polski kompozytor, pianista, satyryk, aktor (ur. 1913)
• 1987 – Józef Parużnik, polski tancerz, choreograf, baletmistrz (ur. 1929)
• 1989:
  • Andrzej Gieysztor, polski kierowca rajdowy (ur. ?)
  • Zdzisław Kamiński, polski ekonomista, dziennikarz (ur. 1946)
  • Andrzej Kurek, polski fizyk, dziennikarz (ur. 1947)
• 1993:
  • Gordon Douglas, amerykański reżyser filmowy (ur. 1907)
  • Włodzimierz Skoczylas, polski aktor, pedagog (ur. 1923)
• 1994 – Cheb Hasni, algierski piosenkarz (ur. 1968)
• 1996 – Shūsaku Endō, japoński pisarz (ur. 1923)
• 2000:
  • Anna Dylikowa, polska geograf, profesor Uniwersytetu Łódzkiego (ur. 1912)
  • Michał Pawlicki, polski aktor (ur. 1932)
• 2001:
  • Gloria Foster, amerykańska aktorka (ur. 1933)
  • Marian Kostrzewski, polski działacz społeczny i kulturalny, podporucznik AK, fotograf (ur. 1923)
  • Andrzej Szewczyk, polski malarz, rysownik, rzeźbiarz (ur. 1950)
  • Nguyễn Văn Thiệu, wietnamski polityk, generał, prezydent Wietnamu Południowego (ur. 1923)
• 2003 – Melania Burzyńska, polska poetka (ur. 1917)
• 2004:
  • Michaił Jerszow, rosyjski reżyser filmowy (ur. 1924)
  • Richard Sainct, francuski motocyklista rajdowy (ur. 1970)
  • Piotr Sękowski, polski lekkoatleta, długodystansowiec (ur. 1967)
• 2005 – Giennadij Sarafanow, radziecki kosmonauta (ur. 1942)
• 2006 – Louis-Albert Vachon, kanadyjski duchowny katolicki, kardynał, arcybiskup Quebecu (ur. 1912)
• 2007 – Lois Maxwell, kanadyjska aktorka (ur. 1927)
• 2008 – Anna Iwaszkiewicz, polska producentka filmowa (ur. 1955)
• 2009 – Paweł Popowicz, radziecki kosmonauta (ur. 1930)
• 2010:
  • Georges Charpak, francuski fizyk, laureat Nagrody Nobla (ur. 1924)
  • Tony Curtis, amerykański aktor (ur. 1925)
• 2011:
  • Hella Haasse, holenderska pisarka (ur. 1918)
  • Philip Matthew Hannan, amerykański duchowny katolicki, arcybiskup Nowego Orleanu (ur. 1913)
  • Tatiana Lioznowa, rosyjska reżyserka filmowa (ur. 1924)
  • Michał Szopski, polski śpiewak operowy (tenor) (ur. 1915)

Przypisy

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Września
Zabytkowy ratusz z 1910 - siedziba władz miejskich Wrześni
Herb Wrześni
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	wrzesiński
Gmina	Września gmina miejsko-wiejska
Założono	1256
Prawa miejskie	1375
Burmistrz	Tomasz Kałużny
Powierzchnia	12,73 km²
Wysokość	90-110 m n.p.m.
Ludność (2009) • liczba • gęstość	29 144 2289 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 61
Kod pocztowy	62-300
Tablice rejestracyjne	PWR
Położenie na mapie Polski Września
52°20′N 17°35′E / 52.333333333333, 17.583333333333Na mapach: 52°20′N 17°35′E / 52.333333333333, 17.583333333333
TERC (TERYT)	4303930054
Hasło promocyjne: Miasto w centrum zainteresowania
Urząd miejski ul. Ratuszowa 1 62-300 Września
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło Września w Wikisłowniku
Strona internetowa

Pomnik Dzieci Wrzesińskich

Rynek

Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława Biskupa Męczennika (farny)

Sąd Rejonowy

Stacja kolejowa

Ulica Kościelna

Pałac na Opieszynie

Amfiteatr Anny Jantar

Szpital Powiatowy

Zespół Szkół Politechnicznych im. Bohaterów Monte Cassino

Września (niem. Wreschen) – miasto w województwie wielkopolskim, w powiecie wrzesińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Września. Położone 50 km na wschód od Poznania, nad rzeką Wrześnicą.

Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 29 144 mieszkańców^[1]. Ważny węzeł komunikacji drogowej i kolejowej. Okolica równinna, rolnicza. Herb miasta – biała róża na czerwonym tle. Wywodzi się on z rodowego herbu Porajów – rodu będącego pierwszym właścicielem Wrześni.

Miasto znajduje się przy międzynarodowej trasie E30 – autostradzie A2 na odcinku Poznań – Warszawa.

W latach 1993-2009 we Wrześni przeprowadzano prawybory polityczne – parlamentarne, prezydenckie oraz do Parlamentu Europejskiego.

[edytuj] Położenie

Według danych z 1 stycznia 2011 powierzchnia miasta wynosiła 12,73 km²^[2].

W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. poznańskiego.

[edytuj] Historia

Wykopaliska archeologiczne świadczą o pojawieniu się na tym terenie pierwszych grup ludzkich w środkowej epoce kamiennej – mezolicie (8000-2500 lat p.n.e.). Z epoki tej pochodzi m.in. osada wydmowa z Tarnowej pod Pyzdrami, stąd w archeologii stosuje się określenie "kultura tarnowska". Ciągłość osadnictwa potwierdzają znaleziska z epoki brązu i żelaza. Nieopodal Wrześni znajduje się Giecz – jeden z najważniejszych w średniowieczu grodów książęcych i siedziba kasztelanii. Za czasów Bolesława Chrobrego, wg Galla Anonima gród skupiał 2300 wojowników. Coraz głośniej mówi się też o grodzisku w Grzybowie – wiosce położonej między Wrześnią a Gnieznem. Gród ma imponujące wymiary (4,7 hektara), a jego położenie blisko Gniezna, Giecza i Ostrowa Lednickiego świadczy o tym, iż musiał pełnić ważną rolę w okresie formowania się państwa polskiego. Najstarsze materiały dendrologiczne datuje się na rok 923.

Pierwsza wzmianka o Wrześni pochodzi z 1256. Lokacja miasta nastąpiła w poł. XIV w. Miasto rozwinęło się na planie owalnicy wzdłuż traktu handlowego łączącego Kalisz z Gnieznem, opodal skrzyżowania ze szlakiem Poznań – Łęczyca. Korzystne położenie miasta sprzyjało rozwojowi handlu i rzemiosła. W 1580 było tu 60 rzemieślników. Podczas wojny szwedzkiej w 1656 miasto zostało poważnie zniszczone. W latach 1807-1815 Września wchodziła w skład Księstwa Warszawskiego.

W wyniku II rozbioru Polski w 1793 miasto weszło w skład Prus. Podczas Wiosny Ludów mieścił się tutaj obóz powstańczy. W drugiej połowie XIX w. istniało kilka zakładów przemysłowych: fabryka obuwia, fabryka powozów, betoniarnia, mleczarnia, cukrownia. Powstało również w tym okresie połączenie kolejowe Gniezno – Września – Oleśnica oraz Poznań – Września – Strzałkowo.

Międzynarodową uwagę przyciągnął strajk dzieci we Wrześni, który rozpoczął się 20 maja 1901. Niemiecki nauczyciel wymierzył karę cielesną dzieciom za odmowę odpowiadania w języku niemieckim na lekcji religii. Zastrajkowało wówczas 118 uczniów i uczennic. Ich rodziców władze niemieckie ukarały więzieniem. Za przykładem dzieci wrzesińskich poszli uczniowie w innych szkołach zaboru pruskiego. W 1906 opór dzieci, podtrzymywany przez rodziców, przybrał postać powszechnego strajku. W fazie największego jego nasilenia strajkowało ok. 75 tys. dzieci w ok. 800 szkołach (na łączną ilość 1100 szkół).

W 1905 w mieście mieszkało 7007 osób, w tym 65,4% Polaków, 28,9% Niemców i 5,5% Żydów^[3], natomiast w całym ówczesnym powiecie wrzesińskim Polacy stanowili 85,6% (1890). Ponad stuletni okres władzy pruskiej zakończył wybuch powstania wielkopolskiego. Po rozbrojeniu garnizonu pruskiego 28 grudnia 1918. Września powróciła pod władzę polską.

W 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej, po odezwie Rady Obrony Państwa z dnia 1 lipca 1920, z inicjatywy hr. Stanisława Mycielskiego, mieszkańcy ziemi wrzesińskiej utworzyli Legię Ochotniczą Wrzesińską, która brała czynny udział w walkach.

W latach międzywojennych Września była miastem handlowo-rzemieślniczym, zamieszkanym przez Polaków, Żydów i Niemców. W związku z tym w mieście istniały wówczas: kościół rzymskokatolicki, kościół ewangelicki i synagoga. Aktywnie działało Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół".

1 września 1939 bombowce hitlerowskie zburzyły cukrownię. 5 września hitlerowcy zbombardowali węzeł kolejowy we Wrześni, strategiczny punkt gdyż krzyżowały się tu i łączyły linie wschód-zachód(Warszawa-Poznań) oraz północ-południe(Gdynia-Katowice).Miasto zajęli hitlerowcy i włączyli w obszar Kraju Warty. Wielu mieszkańców wysiedlono. 22 stycznia 1945 do miasta wkroczyli żołnierze 1 armii pancernej gen. M. Katukowa. Tym samym zakończył się we Wrześni okres okupacji hitlerowskiej.

Po wojnie nastąpiła intensywna rozbudowa i modernizacja przemysłu, gospodarki komunalnej, zaplecza socjalnego i kulturalnego, szkolnictwa i węzła komunikacyjnego. Powstała m.in. fabryka głośników Tonsil. Powstały osiedla o zabudowie blokowej oraz willowej. Utworzono Jezioro Wrzesińskie - zalew na rzece Wrześnicy (26 ha, 3 km dł.), a przy nim niewielki ośrodek wypoczynkowy.

[edytuj] Demografia

Według stanu na dzień 30 listopada 2008 w mieście zamieszkiwało 28922 osób, w tym 15117 kobiet i 13805 mężczyzn.

[edytuj] Zabytki

Na terenie miasta znajduje się 14 obiektów zabytkowych:^[4]

• historyczny układ urbanistyczny z XIV-XIX w. (nr rej.: 295/Wlkp/A z 19.04.2006)
• kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława Biskupa Męczennika (farny) z połowy XV w., przebudowywany w 1792 i 1881-87, ul. Kościelna 7 (nr rej.: 2466/A z 14.03.1933)
• kościół Świętego Ducha (neogotycki poewangelicki) z 1894, ul. Kościuszki 27 (nr rej.: 2293/A z 8.12.1993)
• kościół Świętego Krzyża (drewniany) z 1664, ul. Świętokrzyska 18 (nr rej.: 721/Wlkp/A z 6.05.1970 i z 2.12.2008)
• Cmentarz Farny, ul. Gnieźnieńska (nr rej.: 721/Wlkp/A z 6.05.1970 i z 2.12.2008)
• zespół pałacowy, ul. Opieszyn:
  • pałac z 1870 (nr rej.: 966/A z 5.03.1970)
  • park, obecnie miejski z XVIII-XIX w. (nr rej.: 2118/A z 10.04.1987)
• ratusz z 1909-1910, ul. Ratuszowa 1 (nr rej.: 191/Wlkp/A z 28.06.2004)
• willa starosty z 1913-15, ul.Chopina 9 (nr rej.: 385/Wlkp/A z 25.07.2006)
• szkoła z połowy XIX w. (budynek Muzeum Regionalnego im. Dzieci Wrzesińskich), ul. Dzieci Wrzesińskich 2 (nr rej.: 1596/A z 10.09.1974)
• wozownia w zespole koszar z 1910, ul. Kościuszki (nr rej.: 2586/A z 26.03.1996)
• kamienica z oficynami z 1905, ul. Warszawska 5 (nr rej.: 2569/A z 28.12.1995)
• dom z 1 poł. XIX w., ul. Warszawska 10 (nr rej.: 967/A z 5.03.1970)
• dom z XIX w., ul. Warszawska 15 (nr rej.: 2173/A z 20.02.1989)
• Wyższa Szkoła Miejska z 1911 (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza, ul. Witkowska 1 (nr rej.: 798/Wlkp/A z 25.05.2010)

[edytuj] Wspólnoty wyznaniowe

Obecnie na terenie Wrześni działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

• Kościół Rzymskokatolicki
• Kościół Ewangelicko-Augsburski (filiał parafii w Poznaniu)
• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy (Sala Królestwa w Bierzglinku).

W mieście znajduje się sześć kościołów rzymsko-katolickich:

• kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława Biskupa Męczennika (farny),
• kościół Świętego Ducha,
• kościół św. Królowej Jadwigi,
• kościół św. Józefa,
• kościół św. Kazimierza Królewicza,
• kościół Świętego Krzyża.

[edytuj] Pomniki przyrody

• Dąb szypułkowy "Stefan" przy ul. 3 Maja
• Głaz narzutowy z granitu w Parku Miejskim im. Marszałka Józefa Piłsudskiego
• Platan wschodni w Parku Miejskim im. Dzieci Wrzesińskich

[edytuj] Komunikacja

Września usytuowana jest przy autostradzie A2, która w przyszłości połączy Berlin z Warszawą. Przez miasto przebiegają drogi krajowe:

• nr 15: Trzebnica – Krotoszyn – Września – Gniezno – Toruń – Ostróda
• nr 92: Nowy Tomyśl – Poznań – Września – Słupca – Konin – Łowicz (zastępcza dla autostrady A2)

oraz drogi wojewódzkie:

• nr 432: Września – Środa Wielkopolska – Śrem – Leszno
• nr 442: Września – Pyzdry – Gizałki – Kalisz

Przez miasto przebiega również linia kolejowa nr 281: Oleśnica – Chojnice, a w odległości ok. 1,5 km na północ od stacji przebiega linia kolejowa nr 3 Warszawa Zachodnia – Poznań Główny – Kunowice. Połączenie z tą linią zapewnia łącznica kolejowa nr 807 i 808.

Komunikację autobusową w mieście i powiecie zapewnia lokalny oddział PKS Gniezno. Można spotkać tu także autobusy PKS Poznań, PKS Łodź, PKS Turek, PKS Włocławek, PKS Konin i inne.

Września posiada bezpośrednie połączenia autobusowe z Poznaniem, Gnieznem, Krakowem, Łodzią, Koninem, Turkiem, Włocławkiem, Szczecinem, Kielcami, Kaliszem i inne. Najwazniejsze kierunki lokalne to Słupca, Miłosław, Pyzdry, Orzechowo, Witkowo, Czerniejewo i Środa Wielkopolska. Autobusy lokalne nie kursują w niedziele i święta.

[edytuj] Edukacja

 Osobny artykuł: Edukacja we Wrześni.

• Wyższa Szkoła Handlu i Rachunkowości w Poznaniu, Wydział Zamiejscowy we Wrześni
• Nauczycielskie Kolegium Języków Obcych we Wrześni (opieka naukowo-dydaktyczna: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza)
• Liceum Ogólnokształcące im. Henryka Sienkiewicza we Wrześni
• Zespół Szkół Politechnicznych im. Bohaterów Monte Cassino we Wrześni
• Zespół Szkół Technicznych i Ogólnokształcących im. gen. dr. Romana Abrahama we Wrześni
• Zespół Szkół Zawodowych nr 2 we Wrześni
• Zespół Szkół Zawodowych Specjalnych we Wrześni
• Szkoła Policealna nr 1 we Wrześni
• Szkoła Policealna nr 2 dla Dorosłych we Wrześni
• Niepaństwowe Policealne Studium Bezpieczeństwa i Higieny Pracy we Wrześni
• Niepaństwowe Policealne Studium Rolnicze we Wrześni
• Niepaństwowe Policealne Studium Ekonomiczne we Wrześni
• Gimnazjum nr 1 im. Mikołaja Kopernika we Wrześni
• Gimnazjum nr 2 im. Andrzeja Prądzyńskiego we Wrześni
• Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 1 im. 68 Wrzesińskiego Pułku Piechoty we Wrześni
• Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 2 im. Dzieci Wrzesińskich we Wrześni
• Samorządowa Szkoła Podstawowa nr 6 im. Jana Pawła II we Wrześni
• Przedszkole nr 1 "Słoneczko" we Wrześni
• Przedszkole nr 3 "Mali Przyrodnicy" we Wrześni
• Przedszkole nr 4 "Miś Uszatek" we Wrześni
• Przedszkole nr 6 "Pszczółka Maja" we Wrześni

[edytuj] Kultura

• Ogólnopolski Festiwal Sztuki Filmowej "Prowincjonalia"
• Amfiteatr im. Anny Jantar we Wrześni
• Festiwal Twórców Polskiej Piosenki we Wrześni
• Ławeczka Bronisławy Śmidowiczównej we Wrześni
• Młodzieżowa Orkiestra Dęta Wrzesińskiego Ośrodka Kultury
• Muzeum Regionalne im. Dzieci Wrzesińskich
• Zespół "HO" działający w ramach Wrzesińskiego Ośrodka Kultury
• Chór "Camerata"
• Chór LO im. H. Sienkiewicza "Les Choristes"
• Chór kameralny "Pro Musica"
• Chór Żeński "Lutnia"
• Grupa Artystyczna "New Century"
• Klub Twórczości Różnej "Cóś innego"
• Wielkopolska Noc Rocka i Bluesa
• Wrzesińska Grupa Filmowa
• Wrzesiński Ośrodek Kultury
• Wrzesińskie Towarzystwo Kulturalne
• Wrzesińskie Studio Piosenki
• Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy
• Publiczna Biblioteka Pedagogiczna
• Zespół taneczny "Puls"
• Festiwal orkiestr
• Wrzesińskie Spotkania z Książką i Kulturą
• Szkolny Teatr "Fakt"
• Stowarzyszenie "Twórcza Września"

[edytuj] Media lokalne

• "Wieści z Ratusza" – Biuletyn Informacyjny Urzędu Miasta i Gminy we Wrześni
• "Przegląd Powiatowy" – Biuletyn Informacyjny Starostwa Powiatowego we Wrześni
• "Wiadomości Wrzesińskie" – tygodnik lokalny
• "Bezpłatna Gazeta Wielkopolska" – dwutygodnik regionalny
• NowaWrzesnia.pl - Lokalny portal informacyjny

[edytuj] Organizacje społeczne

• Związek Harcerstwa Polskiego – Hufiec Września

[edytuj] Sport i turystyka

 Osobny artykuł: Sport we Wrześni.

• Miejski Klub Sportowy Victoria Września
• Klub Piłki Siatkowej Progress
• Klub Szachowy Wrzos
• Klub Szachowy UKS Żak Września
• Ludowy Uczniowski Klub Sportowy Orkan
• Wrzesiński Klub Karate Do Shotokan
• Wrzesińskie Towarzystwo Piłki Nożnej w Futsalu
• Wrzesiński Klub Tenisa Stołowego
• Wrzesińska Grupa Płetwonurków Aqua
• Oddział PTTK we Wrześni im. Henryka Kamińskiego
• Towarzystwo Krzewienia Kultury Fizycznej Sokół
• Wrzesińskie Towarzystwo Tenisowe
• Wrzesiński Klub Koszykówki
• Klub Sportowy Kosynier
• Ludowy Klub Sportowy Błękitni
• Klub Strzelectwa Myśliwskiego Trap
• Kurkowe Bractwo Strzeleckie
• Stowarzyszenie Born to ride
• Polski Związek Wędkarski koło Września
• Uczniowski Klub Sportowy Tiger Taekwondo
• Uczniowski Klub Sportowy Żak
• Uczniowski Klub Jeździecki Parkur
• Wrzesińska Brygada Kolarska
• Stadion Miejski
• Basen Miejski "Łazienki"
• Świat Wodny Cenos (kryta pływalnia)
• Wrzesińskie Zrzeszenie Miłośników Fantastyki
• Klub Biegacza Kosynier

[edytuj] Współpraca międzynarodowa

Miasta i gminy partnerskie:

• Garbsen, Niemcy^[5]
• Bruz, Francja^[6]
• Nottingham, Wielka Brytania^[7]

[edytuj] Znani ludzie związani z Wrześnią

• Roman Abraham
• Piotr Andrzejewicz (Peter J. Lucas)
• Friedrich-Wilhelm Bock
• Przemysław Cypryański
• Edward Likowski
• Roman Jakóbczak
• Łukasz Jasiński
• Wacław Kawski
• Łukasz Koszarek
• Jarosław Kukulski
• Jan Nepomucen Lewandowski
• Louis Lewandowski
• Karolina Lewicka
• Edward Likowski
• Stanisław Matyja
• Ola Obarska
• Nepomucena Piasecka
• Florian Pierański
• Maciej Poniński
• Andrzej Prądzyński
• Waldemar Przysiuda
• Dariusz Stachowiak
• Leon Stasiewski
• Marek Staszak
• Tomasz Szymkowiak
• Aleksander Tomaszewski
• Marian Turwid
• Ireneusz Zjeżdżałka

[edytuj] Zobacz też

• strajk dzieci wrzesińskich (1901-1902)
• Sławno (Mankowo) – część miasta Wrześni
• gmina Września-Północ
• gmina Września-Południe
• Pruska kultura (film 1908)
• Stary cmentarz żydowski we Wrześni
• Nowy cmentarz żydowski we Wrześni

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa miasta i gminy.

• Września w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Tom XIV (Worowo – Żyżyn) z 1895 r.

p • d • e Gmina Września Siedziba gminy: Września Miasta Września Sołectwa Bardo • Bierzglin • Bierzglinek • Chocicza Mała • Chocicza Wielka • Chociczka • Chwalibogowo • Gonice • Goniczki • Gozdowo • Grzybowo • Gulczewo • Gutowo Małe • Gutowo Wielkie • Kaczanowo • Kleparz • Marzenin • Nowa Wieś Królewska • Obłaczkowo • Osowo • Otoczna • Psary Małe • Psary Polskie • Psary Wielkie • Sędziwojewo • Słomowo • Sobiesiernie • Sokołowo • Sołeczno • Stanisławowo • Strzyżewo • Węgierki • Wódki Miejscowość niesołeckie Białężyce • Broniszewo • Czachrowo • Dębina • Gozdowo-Młyn • Grzymysławice • Gulczewko • Kawęczyn • Marzelewo • Nadarzyce • Neryngowo • Noskowo • Nowy Folwark • Ostrowo Szlacheckie • Przyborki • Radomice • Słomówko • Sokołówko • Żerniki

p • d • e Powiat wrzesiński Miasta Miłosław • Nekla • Pyzdry • Września Gminy miejsko-wiejskie Miłosław • Nekla • Pyzdry • Września Gminy wiejskie Kołaczkowo

p • d • e Miasta województwa wielkopolskiego Miasta powiatowe Chodzież • Czarnków • Gniezno • Gostyń • Grodzisk Wielkopolski • Jarocin • Kalisz • Kępno • Koło • Konin • Kościan • Krotoszyn • Leszno • Międzychód • Nowy Tomyśl • Oborniki • Ostrów Wielkopolski • Ostrzeszów • Piła • Pleszew • Poznań • Rawicz • Słupca • Szamotuły • Śrem • Środa Wielkopolska • Turek • Wągrowiec • Wolsztyn • Września • Złotów Miasta gminne Bojanowo • Borek Wielkopolski • Buk • Czempiń • Czerniejewo • Dąbie • Dobra • Dolsk • Golina • Gołańcz • Grabów nad Prosną • Jastrowie • Jutrosin • Kleczew • Kłecko • Kłodawa • Kobylin • Kostrzyn • Koźmin Wielkopolski • Kórnik • Krajenka • Krobia • Krzywiń • Krzyż Wielkopolski • Książ Wielkopolski • Luboń • Lwówek • Łobżenica • Margonin • Miejska Górka • Miłosław • Mikstat • Mosina • Murowana Goślina • Nowe Skalmierzyce • Nekla • Obrzycko • Odolanów • Okonek • Opalenica • Osieczna • Ostroróg • Pniewy • Pobiedziska • Pogorzela • Poniec • Przedecz • Puszczykowo • Pyzdry • Rakoniewice • Raszków • Rogoźno • Rydzyna • Rychwał • Sieraków • Skoki • Sompolno • Stawiszyn • Stęszew • Sulmierzyce • Swarzędz • Szamocin • Ślesin • Śmigiel • Trzcianka • Trzemeszno • Tuliszków • Ujście • Wieleń • Wielichowo • Witkowo • Wronki • Wyrzysk • Wysoka • Zagórów • Zbąszyń • Zduny • Żerków