Holandia (nid. Nederland, wym. /ˈneːdə(r).lɑnt/ lub /ˈneɪ̯də(r).lɑnt/ (
odsłuchaj); zachodniofryzyjski Nederlân; papiamento Hulanda) – europejska część Królestwa Niderlandów (nid. Koninkrijk der Nederlanden), tworzonego także przez Arubę oraz Curaçao i Sint Maarten (byłe Antyle Holenderskie[1]). Holandia jest członkiem Unii Europejskiej (UE), ONZ oraz NATO. Holandia jest monarchią konstytucyjną położoną w zachodniej części Europy nad Morzem Północnym, które oblewa ją od północy i zachodu. Graniczy na południu z Belgią oraz na wschodzie z Niemcami. Obecne granice wytyczono w roku 1839.
Holandia jest krajem gęsto zaludnionym. Ponad połowa jej terytorium leży poniżej poziomu morza. Państwo jest znane z licznych wiatraków, sera, chodaków, tulipanów, rowerów oraz wysokiego poziomu tolerancji, legalności w dostępie do: narkotyków, prostytucji, aborcji, eutanazji oraz związków między osobami tej samej płci. W Holandii swoją siedzibę ma Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławii, Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości oraz Międzynarodowy Trybunał Karny.
[edytuj] Kwestia nazewnictwa
Polska nazwa państwa Holandia jest nieprecyzyjna, gdyż prowincje Holandia Północna i Holandia Południowa to tylko dwa z dwunastu regionów kraju (podobna sytuacja pojawia się w przypadku nazwy Czechy, która w języku polskim odnosi się zarówno do państwa, jak i jego jednej części, czy nazwy Wielka Brytania odnoszonej zarówno do całego państwa, jak i wyspy stanowiącej część tego państwa). Nazwą kraju zalecaną przez KSNG jest w formie krótkiej wyłącznie Holandia, a w wersji pełnej oficjalnej Królestwo Niderlandów. W dokumentach Unii Europejskiej obowiązuje skrócona (geograficzna) nazwa „Niderlandy” oraz oficjalna (protokolarna) nazwa "Królestwo Niderlandów"[2]. Również Rzeczpospolita Polska w umowie z 1996 roku uznała oficjalną nazwę państwa jako „Królestwo Niderlandów”, pozostawiając jednocześnie nazwę potoczną geograficzną „Holandia” (w użyciu np. Holender, ser holenderski) – należy zwrócić uwagę, że nazwy typu Polska, Holandia, Niemcy nie są nazwami oficjalnymi stosowanymi w dyplomacji, w dyplomacji stosowane są wyłącznie formy pełne oficjalne typu Rzeczpospolita Polska, Królestwo Niderlandów, Republika Federalna Niemiec[3]. Nazwa Niderlandy w języku polskim stosowana jest niemal wyłącznie w kontekście historycznym dla krainy[4][5][6].
Zobacz też: pochodzenie nazw Holandia oraz Niderlandy
[edytuj] Ustrój polityczny
Holandia jest jednym z czterech krajów tworzących Królestwo Niderlandów. Królestwo Niderlandów od 16 marca 1815 roku jest monarchią konstytucyjną, na czele państwa stoi monarcha (od 1980 r. – królowa Beatrycze). Król Niderlandów mianuje szefa rządu Holandii, wywodzącego się najczęściej ze zwycięskiego ugrupowania – jest on szefem egzekutywy. Do zadań królowej oprócz reprezentowania państwa na zewnątrz należy wygłaszanie corocznego orędzia w którym przedstawia główne cele i zamierzenia rządu na najbliższy rok (nie ma ona jednak prawa samodzielnie dokonywać w nich zmian). Premier kieruje polityką wewnętrzną i zagraniczną państwa. Rolę władzy ustawodawczej odgrywa dwuizbowy parlament – Stany Generalne (Staten-Generaal), przy czym faktyczne znaczenie posiada jedynie izba niższa (Tweede Kamer). Senat (Eerste Kamer) pełni funkcję reprezentacyjną i ewentualnie może opóźniać wejście w życie ważnych ustaw. System polityczny Holandii jest wyjątkowo stabilny.
[edytuj] Scena polityczna
-
Najważniejsze partie to: Partia Pracy (Partij van de Arbeid), Apel Chrześcijańsko-Demokratyczny (Christen-Democratisch Appèl), Partia Socjalistyczna (Socialistische Partij), oraz partia konserwatywno-liberalna Partia Ludowa na rzecz Wolności i Demokracji (Volkspartij voor Vrijheid en Democratie). Od roku 2002 do 2006 dużą rolę na scenie politycznej Niderlandów odgrywała populistyczna partia Lista Pima Fortuyna (Lijst Pim Fortuyn) – obecnie poparcie dla niej radykalnie zmalało. Od 2002 funkcję szefa rządu pełni Jan Peter Balkenende, stojący na czele koalicji chadeków (CDA) i dwóch partii liberalnych (VVD, konserwatywna, i D'66, postępowa) (2002-2006). Od 2007 rząd to koalicja CDA, PvdA oraz ChristenUnie.
szary: w rządzie
[edytuj] Podział administracyjny
-
Holandia podzielona jest na 12 prowincji, które dzielą się z kolei na 458 gmin oraz na trzy gminy specjalne położone na Karaibach.
-
Holandia na zdjęciu satelitarnym
NASA, maj 2000
Kraj leży w dorzeczu trzech rzek: Renu, Mozy i Skaldy. Poza nimi wymienić można 3 mniejsze rzeki: IJssel (125 km), Waal (82 km) i Amstel (31 km). Długą tradycję (od VIII wieku) ma tu osuszanie terenów nadmorskich, jezior i zatok, poprzez tworzenie polderów[7]. W 1932 powstał zbiornik IJsselmeer (1 100 km²) w wyniku odcięcia tamą Afsluitdijk (dł. 32 km) zatoki Zuiderzee od Morza Północnego. Do największych przedsięwzięć, mających na celu ochronę wybrzeży Zelandii, należy realizacja zadań w ramach Planu Delta. Jego wykonanie w latach 1958–1986 pozwoliło na odgrodzenie tamami, groblami (wyposażonymi w śluzy) ujść Renu, Mozy i Skaldy Wsch. od M. Północnego. W wyniku osuszania powierzchnia kraju zwiększyła się z 33,6 tys. km² (1960) do 41,5 tys. km² (1992). Ważne szlaki komunikacyjne stanowią kanały śródlądowe (długość ok. 5 tys. km) m.in. Księżniczki Małgorzaty, Overijssel i Amsterdam-Ren.
Na obszarze De Peel między Brabancją Północną a Limburgią występują gleby torfowisk wysokich. Na obszarze nizin nadmorskich gleby torfowisk niskich. Na północ od Renu – gleby bielicowe. W pd.-wsch. części kraju na niewielkiej powierzchni – gleby płowe. W zachodniej części ciemne gleby ziemne powstałe na podłożu piaszczystym. Na terenach polderów – marsze oraz gleby brunatne i płowe. Większość gleb w ten sposób została wysuszona po czym zyskano urodzajne gleby.
Klimat Holandii jest morski, umiarkowany i ciepły. Średnia temperatura stycznia wynosi od +1 °C na wschodzie do +3 °C na zachodzie. Natomiast w lipcu od +17 °C do +19 °C, w głębi kraju do +20 °C. Mała amplituda roczna temperatur jest wynikiem zachodnich i południowo-zachodnich wiatrów, które łagodzą upały i chłody zimowe. Średnia roczna suma opadów wynosi 750 mm. Częstym zjawiskiem są mgły.
-
Osobny artykuł: Historia Holandii.
[edytuj] Prehistoria
Pierwsze narzędzia kamienne używane przez ludzi w okresie 180-200 tys. lat temu odnaleziono w okolicach Weluwe (Geldria). Najstarsze szczątki ludzkie pochodzą sprzed 30 tys. lat (Twenthe, Overijsel). Pierwotnie ziemie te zamieszkiwały ludy pokrewne dzisiejszym Baskom[7].
[edytuj] Starożytność
Zamieszkane przez ludność celtycko-germańską tereny dzisiejszych Niderlandów zostały w pierwszym stuleciu przed Chrystusem włączone wraz z resztą Galii do imperium rzymskiego przez Juliusza Cezara (51 p.n.e.)[7]. Za Oktawiana Augusta (30 p.n.e.–14 n.e.) obszary te podporządkowane zostały dwóm prowincjom: Galii Belgijskiej i Germanii Dolnej. Granicę Cesarstwa stanowił Ren, jednak wpływy i władza Cesarstwa Rzymskiego rozciągały się również na żyjące dalej plemiona (np. Batawów, Kanninefatów, Matiaków czy Fryzów). Antyrzymskie powstania (Fryzów w 28 n.e. czy Batawów pod wodzą Juliusza Cywilisa w 69-70 n.e. zakończyły się wzmocnieniem zależności od Rzymu. Aż do okresu wędrówki ludów tereny te przeżywały rozkwit gospodarczy i demograficzny. Rzymski rodowód ma wiele miast dzisiejszej Holandii, np. Utrecht (rzymskie Trajectum), Nijmegen (Ulpia Noviomagus) czy Lejda (prawd. Lugdunum Batavorum).
[edytuj] Średniowiecze
-
Wraz z biegiem stuleci powstawały coraz to nowe samodzielne hrabstwa (w VIII w. było ich prawie 50)[7] i księstwa. W XV w. większość terytoriów została zjednoczona (za pomocą podbojów i małżeństw dynastycznych) przez Burgundów. W 1477 Holandia, a wraz z nią terytoria obecnej Belgii i Luksemburga, przeszła pod panowanie Habsburgów (od 1556 ich linii hiszpańskiej).
[edytuj] Republika Zjednoczonych Prowincji
-
Flaga holenderska na statku z czasów kolonialnych
W marcu 1572 doszło do wybuchu powstania przeciw Hiszpanii. Wynikiem rewolty było podpisanie 23 stycznia 1579 Unii Utrechckiej. Zakładała ona m.in. utworzenie wspólnej armii i jednolitego systemu pieniężnego, przy jednoczesnym zachowaniu szerokiej autonomii poszczególnych prowincji. Był to początek procesu, w wyniku którego doszło do rozbicia kraju na 2 części, z których powstały później 2 państwa – Belgia i Holandia.
Nowe państwo przybrało charakter kalwiński. Po zamordowaniu Wilhelma Orańskiego (1584) tytuł namiestnika oraz naczelne dowództwo otrzymał jego syn Maurycy z Nassau, który kontynuował wojnę z Hiszpanią. Holandia odebrała jej liczne kolonie w Indiach, Afryce i Ameryce.
9 kwietnia 1609 r. podpisano dwunastoletni rozejm, po którym rozpoczęła się kolejna wojna[7]. W pokoju westfalskim 1648 Hiszpania uznała niepodległość Zjednoczonych Prowincji.
Od końca XVI w. Prowincje przeżywały rozkwit – do miast holenderskich przeniósł się handel zamorski, powstały nowe kompanie handlowe między innymi takie jak: Holenderska Kompania Wschodnioindyjska, Holenderska Kompania Zachodnioindyjska. Republika Zjednoczonych Prowincji bierze udział wraz z takimi potęgami ówczesnej Europy jak Anglia czy Francja w kolonizacji Ameryki Północnej. W Holandii działali też sławni uczeni i artyści, np. Rembrandt, Grotius czy Christiaan Huygens.
Obszar północnych Niderlandów protestanckich stanowi obecnie terytorium Holandii (oficjalna nazwa: Królestwo Niderlandów). Głową państwa jest królowa z dynastii orańskiej (Oranje-Nassau), potomkini Wilhelma Orańskiego.
-
[edytuj] Od końca XVIII wieku
Potęga Holandii znacznie zmalała w XVIII w. w wyniku wojen z Hiszpanią, Francją i Anglią. W tym też czasie utracono część zamorskich kolonii, co z kolei przyczyniło się do gospodarczej zapaści. W 1810 Holandia została nawet przejściowo wcielona do Francji.
W 1815 Holandia została połączona z Niderlandami Południowymi (dzisiejszą Belgią) w Królestwo Zjednoczonych Niderlandów pod przywództwem Wilhelma Holenderskiego. Wspólne państwo nie przetrwało jednak długo, już w 1830 Belgowie odłączyli się od królestwa, by utworzyć własne państwo.
W 1848 r. uchwalono konstytucję, co dało początek liberalnym przemianom. Nadszedł kolejny wiek, a wraz z nim dwie wielkie wojny światowe. Wobec obu tych konfliktów Holandia ogłosiła neutralność, co jednak nie uchroniło jej od ataku III Rzeszy w 1940, i w efekcie od okupacji trwającej do 1945. W czasie wojny działał emigracyjny rząd w Londynie, na czele którego stała królowa Wilhelmina.
Po wojnie kolonie holenderskie zyskały niepodległość lub bardzo szeroką autonomię. W 1949 roku niepodległość zyskała największa kolonia – Indonezja. Po II wojnie światowej Holandia zerwała z tradycyjną polityką neutralności, przystępując w 1949 do NATO, w 1957 do EWG, poprzedniczki dzisiejszej Unii Europejskiej[8].
[edytuj] Gospodarka
-
Wielu historyków uważa, że to właśnie w Holandii narodził się kapitalizm. Współcześnie Holandia jest gospodarką rynkową z przeważającą własnością prywatną, ale o wysokim poziomie redystrybucji dochodów poprzez podatki, w 2006 wynoszącym 39% PKB. Holandia jest nominalnie szesnastą gospodarką świata, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej dwudziestą drugą. PKB per capita (2007 szacunkowo) wynosiło nominalnie 39 000 dolarów – 17. miejsce na świecie, a po zmierzeniu parytetem siły nabywczej (2006 szacunkowo) 31 700 dolarów – 18. miejsce. Holandia ma też stosunkowo niski wskaźnik Giniego, czyli poziom rozpiętości w dochodach, wynoszący 30,9 (2005).
Holandia jest trzecim po Stanach Zjednoczonych i Francji eksporterem żywności, mimo iż w rolnictwie zatrudnionych jest tylko 3% społeczeństwa (2005 szacunkowo). Jest także ósmym na świecie wydobywcą gazu ziemnego – 77,3 mld m³ (2006). Port w Rotterdamie jest drugim na świecie, a pierwszym w Europie pod względem tonażu przeładowywanych towarów. Znane firmy holenderskie to między innymi Bavaria, Shell, Nationale-Nederlanden i Philips. Bardzo ważną rolę w gospodarce Holandii odgrywają tulipany.
W Holandii kładzie się ogromny nacisk na ekologię: wykorzystanie alternatywnych źródeł energii, zakładanie w samochodach instalacji gazowych itp.
-
-
-
Waga miejska w Amsterdamie
-
[edytuj] Demografia
| Ewolucja ludności Holandii[9] |
| Rok |
Ludność |
Rok |
Ludność |
| 1500 |
900 000 |
1700 |
1 850 000 |
| 1750 |
1 900 000 |
1755 |
2 078 000 |
| 2009 |
16 509 303 |
Holandia jest 24. najgęściej zaludnionym krajem świata. Oficjalna liczba 396 osób na 1 km² rośnie aż do 485, jeśli wziąć pod uwagę, że 18,4% powierzchni zajmują zbiorniki wodne.
Według rządowego biura statystycznego CBS Statline, 80,9% obywateli Holandii ma pochodzenie wyłącznie holenderskie, 8,7% – inne europejskie, 2,2% tureckie, 1,9% marokańskie, 6,3% – inne. Jednak statystyka ta nie obejmuje całego Królestwa Niderlandów, tj. Aruby i Antyli Holenderskich, w których większość stanowią osoby pochodzenia afrokaraibskiego.
W Holandii nie ma obecnie miast o wielkości 1 mln mieszkańców lub większych, ale 'cztery wielkie miasta', jak się o nich mówi (Amsterdam, Rotterdam, Haga oraz Utrecht), wraz z otaczającymi je mniejszymi miastami można uznać pod wieloma względami za jedno miasto. Aglomeracja ta nazywana jest Randstad ('koło miast'), z rolniczym 'zielonym sercem' (het Groene Hart) pośrodku. Dla porównania, 70 lat temu Holandia posiadała 2 miasta z ludnością >500 tys., 4 miasta z ludnością 100÷500 tys., 12 miast z ludnością 50÷100 tys., 28 miast z ludnością 20÷50 tys. i 86 miast z ludnością 10÷20 tys.
-
-
-
-
-
W 2009 roku najważniejszymi religiami było chrześcijaństwo: katolicyzm – 24,7% (spadek z 40,5% w 1971 roku), protestantyzm – 10,8% (spadek 35,9% w 1971 roku) i islam - 5-6% (wzrost z 0,4% w 1971 roku). Dwoma największymi kościołami w Holandii są Kościół rzymskokatolicki i Kościół Protestancki w Holandii (PKN); pozostałe kościoły liczą bardzo niewielu wiernych. Do najważniejszych należą: Świadkowie Jehowy, Bractwo Mennonitów, Kościół starokatolicki, Unia Baptystyczna, Kościół Apostolski, Kościół Pełnej Ewangelii, Kościół Luterański, Kościoły prawosławne, Zbory Boże, Armia Zbawienia i inne (łącznie około 4% wiernych). Ponad połowa Holendrów formalnie nie należy do żadnej wspólnoty religijnej (w 1971 roku 23,6%), a po uwzględnieniu zarejestrowanych chrześcijan, ale nie identyfikujących się ze swą wspólnotą religijną, może być więcej. Ponadto znaczna większość formalnych chrześcijan spłyca postawy religijne i nie uczestniczy w praktykach religijnych. Szacuje się, że jedynie 20% mieszkańców Holandii co najmniej raz w roku odwiedza jakąś świątynię w celach religijnych, przy czym zaledwie 8 - 9% katolików i 5 - 6% protestantów czyni to regularnie. W Holandii znaczna część świątyń katolickich i protestanckich pełni inne funkcje niż sakralne: są wśród nich muzea, biblioteki, galerie sztuki, dyskoteki, parking dla rowerów itd.
Do lat sześćdziesiątych XX wieku większość stanowili protestanci, a dokładniej kalwiniści. Trzecią część stanowili katolicy. Północne, środkowe i wschodnie prowincje były tradycyjnie protestanckie, podczas gdy na południu większość stanowili katolicy. Do dzisiaj w Holandii istnieją małe grupy ortodoksyjnych kalwinistów. W Holandii nie ma podatku kościelnego.
Inne mniejszości religijne to hinduiści (1,5-2%), buddyści (1,5%) i żydzi (0,2%).
W tle ruch samochodowy, kwiaty, wiatraki, młyn i kanał wodny
Językiem urzędowym jest język niderlandzki, a we Fryzji od niedawna także fryzyjski. Holendrzy uczą się od dziecka języków obcych, bo mają świadomość, że zasięg ich rodzimego języka jest niewielki. 90% Holendrów zna angielski. Także znajomość języka niemieckiego (ok. 60%) i francuskiego (ok. 25%) znacznie ułatwia Holendrom życie. Często przeciętny, niewyróżniający się specjalnymi zdolnościami Holender zna kilka języków. W Europie język niderlandzki jest używany przez ok. 22 miliony ludzi. Poza Holandią jest językiem urzędowym Belgii, Surinamu, Antyli Holenderskich i Aruby. Z tego języka wywodzi się także używany przez 60% białych (ok. 6 milionów ludzi) w RPA i Namibii język afrikaans, który jest w pewnym stopniu zrozumiały dla każdego znającego niderlandzki, przy czym szacuje się, że jako drugim językiem posługuje się nim w Afryce Południowej ok. 10 mln ludzi, gdyż był on językiem nauczanym w szkołach. Różnice między afrikaans a niderlandzkim dotyczą głównie wymowy, pisowni i pewnej części słownictwa.
Holendrzy kultywują rodzime dialekty. Za rodzime dialekty uważa się takie, których użytkownicy są w stanie porozumieć się między sobą. Określa się je mianem lingua communis[10]. Przykładowo takim właśnie dialektem jest dialekt limburski, pretendujący do uzyskania miana holenderskiego języka urzędowego, obok niderlandzkiego i fryzyjskiego. Dialektem tym lub też według osób traktujących go jako pierwszy język ojczysty, nazywanym językiem limburskim posługuje się ludność autochtoniczna (około 1,6 mln na terenie Belgii i Holandii oraz 0,5 mln w Niemczech, zamieszkująca okolice Kolonii, Maastricht – Mestreech, Akwizgranu oraz Eindhoven, aż do zachodniej części Zagłębia Ruhry po Düsseldorf- regionów obejmujących jedno z regnum powstałych po podpisaniu traktatu z Verdun w 843 r. przez wnuków Karola Wielkiego (Charlemagne). Nie zmienia to faktu, że dialektów jest mnóstwo. Bywa, że język mówiony sąsiedniej wioski to inny dialekt. Ciekawe, że ludzie wykształceni swobodnie posługują się rodzimymi dialektami i ta umiejętność wydaje im się naturalna.
[edytuj] Literatura
XVII-wieczny dramaturg Joost van den Vondel nazywany jest „niderlandzkim Szekspirem”. Za twórcę nowoczesnej prozy niderlandzkiej uznaje się Eduarda Douwesa Dekkera, który publikował pod pseudonimem Multatuli. Harry Mulisch, Gerard Reve i Willem Frederik Hermans stanowią według wielu krytyków „wielką trójkę współczesnej literatury niderlandzkiej”. Powieść Odkrycie nieba Harry'ego Mulischa została uznana w internetowym rankingu za "najlepszą książkę niderlandzką wszech czasów". Bardzo ważną postacią jest Johan Huizinga, autor Jesieni średniowiecza.
W Holandii tworzyli także Erazm z Rotterdamu, Christiaan Huygens i Spinoza. Bardzo długo w Holandii przebywał Kartezjusz. Pisali oni jednak po łacinie. W tym czasie Holandia posiadała znakomitych filologów klasycznych, którzy tłumaczyli dzieła starożytnych autorów na holenderski.
Znani malarze holenderscy to między innymi Rembrandt van Rijn, Vincent van Gogh, Jan Vermeer van Delft, Frans Hals, Gabriel Metsu, George Hendrik Breitner, Piet Mondrian, Karel Appel i Guillaume Cornelis Beverloo (Corneille).
Następujące filmy produkcji holenderskiej zostały uhonorowane statuetką Oscara: Glas (1958) Berta Haanstry, Atak Fonsa Rademakersa, Antonia (1995) w reżyserii Marleen Gorris oraz Charakter (1997) zrealizowany przez Mike'a van Diema.
[edytuj] Szkolnictwo
W Holandii szkoły wyższe są podzielone na dwie kategorie: uniwersytety (universiteit) oraz szkoły wyższe zawodowe (tzw. HBO albo hogeschool). Niektóre holenderskie uniwersytety to Erasmus Universiteit Rotterdam, Radboud Universiteit Nijmegen, Rijksuniversiteit Groningen, Technische Universiteit Delft, Technische Universiteit Eindhoven, Universiteit van Amsterdam, Universiteit Leiden, Maastricht University, Universiteit Twente, Universiteit Utrecht, Universiteit van Tilburg, Vrije Universiteit, Wageningen Universiteit.
W Holandii telewizja i radio publiczne są silnie zdecentralizowane. Ich zbiorcza nazwa to Nederlandse Publieke Omroep. Do końca lat osiemdziesiątych nie było w tym kraju telewizji prywatnej. Kanały telewizji publicznej to: Nederland 1, Nederland 2, Nederland 3. Pierwszym prywatnym kanałem był RTL 4, a drugim RTL 5. Dla zagranicy przeznaczone są BVN i Radio Nederland Wereldomroep.
- W 2007 Holandia zajęła w rankingu The Economist 3. miejsce na świecie pod względem rozwoju demokracji[11].
- Pod względem HDI Holandia zajmuje 10. miejsce na świecie.
- Pod względem HPI Holandia zajmuje 3. miejsce na świecie.
[edytuj] Zobacz też
Przypisy
- ↑ http://www.nrc.nl/international/article2375096.ece/Netherlands_Antilles_cease_to_exist_as_a_country (ang.) [dostęp 12.10.2010]
- ↑ Międzyinstytucjonalny przewodnik redakcyjny Unii Europejskiej, cz. III. Zasady wspólne, pkt 7. Kraje, języki, waluty, ppkt 7.1.1. Stosowane nazwy i skróty.
- ↑ T. Orłowski: Protokół dyplomatyczny. Ceremoniał & etykieta. Warszawa: 2005, s. 149.
- ↑ Encyklopedia PWN
- ↑ Holandia czy Niderlandy? ( internetowa poradnia językowa Wydawnictwa Naukowego PWN)
- ↑ Daniela Podlawska, Magdalena Świątek-Brzezińska, Słownik nazw osobowych i miejscowych, Wydawnictwo Szkolne PWN – Wydawnictwo Park, Warszawa – Bielsko-Biała 2008
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Jan Balicki, Maria Bogucka: Historia Holandii. Wrocław: Ossolineum, 1989, s. 9 i dalsze. ISBN 83-04-03025-X.
- ↑ Źródło – www.niderlandy.com
- ↑ Dane dla lat 1500-1755 za: Pierre Chaunu: Cywilizacja wieku Oświecenia. Warszawa: PIW, 1993, s. 108. ISBN 83-06-02339-0.
- ↑ Dialektometria
- ↑ Ranking rozwoju demokracji The Economist
|
Państwa Europy |
|
|
|
 |
|
Państwo nieuznawane
na arenie międzynarodowej |
|
|
| Terytoria zależne |
|
|
| Państwo sui generis/terytorium sporne |
|
|
- ↑ Mołdawska Republika Naddniestrza nie jest uznawana przez żadne państwo.
- ↑ Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, która jest uznawana przez 81 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam administracja Organizacji Narodów Zjednoczonych - UNMIK, administracja Republiki Kosowa oraz specjalna misja Unii Europejskiej - EULEX.
|
|
lez:Нидерландарvep:Alamad
![Koncert - Firma - Loyal - DJ Soina - OSS [Holandia] 2012](http://web.archive.org./web/20130205043828im_/http://i.ytimg.com/vi/zk911t7MIqs/default.jpg "Koncert - Firma - Loyal - DJ Soina - OSS [Holandia] 2012")
