جمهورية العراق al-Jumhuriyah al-`Iraqiyah كۆماری عێراق Komara Fîdral ya Îraqê
(Details) Wapen van Irak (Details)
Basisgegevens
Officiële landstaal	Arabisch, Koerdisch
Hoofdstad	Bagdad
Regeringsvorm	Federale republiek
Staatshoofd	Jalal Talabani
Regeringsleider	Nouri Maliki
Religie	Islam 96%, christendom 4%
Oppervlakte	438.317 km² [1] (1,1% water)
Inwoners	19.184.543 (1997)[2] 28.945.657 (2009)[3] (0000066038 66/km² (2009))
Overige
Volkslied	Mawtini
Munteenheid	Iraakse dinar (IRD)
UTC	+3 (zomer: +4)
Web | Code | Tel.	.iq | IRQ | 964
Voorgaande staten
Arabische Federatie 1958
Topografie
Portaal    Landen & Volken

Fout bij het aanmaken van de miniatuurafbeelding: Onjuiste parameters voor miniatuurafbeelding

Satellietfoto van Irak

Beluister

Irak (Arabisch: العراق al-ʿIrāq, Koerdisch: Komara Êraqê), officieel de Republiek Irak, is een land in het Midden-Oosten; het ligt voor een groot deel in en rond het stroomgebied van de rivieren de Eufraat en de Tigris. Het grenst in het zuidoosten aan de Perzische Golf, en verder met de klok mee aan Koeweit, Saoedi-Arabië, Jordanië, Syrië, Turkije en Iran. Het land behoort tot de Arabische Liga.

Wat betreft de naam van het land wordt wel beweerd dat deze in de loop der eeuwen van de naam van de stad Uruk zou zijn afgeleid. ^[4]

[bewerken] Geschiedenis

Zie Geschiedenis van Irak voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Het gebied dat het huidige Irak inneemt is vrijwel hetzelfde als het vroegere Mesopotamië, het land tussen de rivieren Eufraat en Tigris. In dit land is het eerste schrijfsysteem ontwikkeld, rond 3100 v.chr. Vele beschavingen heersten over Mesopotamië: de Sumeriërs, Babyloniërs, Assyriërs, Arameeërs, Perzen, Arabieren en Turken. In de 7de eeuw werd Mesopotamië door de Arabische moslims veroverd en ontstond er een culturele en wetenschappelijke bloeiperiode.

Irak werd deel van het Ottomaanse Rijk, dat in 1917 ten val kwam. Bij de verdeling van het Ottomaanse Rijk door de Volkenbond kwam Irak onder Brits mandaat. Faisal Ibn Hoessein werd door de Britten geïnstalleerd als koning. De Britten maakten Irak een min of meer zelfstandig land dat in 1932 onafhankelijkheid verwierf. In 1941 veroverde het Verenigd Koninkrijk het land nog een keer; een militaire staatsgreep in 1958 maakte een einde aan de door de Britten opgelegde monarchie.

In 1979 werd Saddam Hoessein de machtigste man binnen de Ba'ath-partij en daarmee van het land. Zijn regime maakte een hardhandig einde aan alle politieke oppositie en voerde een waar schrikbewind.

Irak voerde de acht jaar durende (22 september 1980 tot 20 augustus 1988) en zeer bloedige Iran-Irakoorlog met buurland Iran. Gelijktijdig met de oorlog vond ook de al-Anfal-campagne plaats, waarbij Koerden gedwongen werden te verhuizen om plaats te maken voor Arabieren. De gifgasaanval op Halabja was hier een onderdeel van.

Op 2 augustus 1990 viel Irak het veel kleinere buurland Koeweit binnen en bezette het in 1 uur: het begin van de Golfoorlog van 1990-1991. Koeweit werd in 1991 door een internationale coalitie bevrijd in een operatie met de naam Desert Storm. Het luchtruim in het noorden en het zuiden van Irak werd daarna overgenomen door de VS, Frankrijk en Engeland en minimaal 30 andere landen, volgens deze landen als uitvloeisel van VN-resolutie 688.

[bewerken] Irakoorlog en naoorlogse periode

In 2003 werd Hoessein verdreven na een aanval van een internationale coalitie, de zogenaamde Coalition of the Willing, onder leiding van de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk tijdens de Irakoorlog.

Nadat op 1 mei 2003 de oorlog over werd verklaard, werd in Irak een stabilisatiemacht geïnstalleerd, de Stabilisation Force Iraq. Ook werd een overgangsregering ingesteld, de Coalition Provisional Authority (CPA) onder leiding van de Amerikaan Paul Bremer.

Op 28 juni 2004 droeg de CPA de macht over aan een interim-regering onder leiding van premier Iyad Allawi en president Ghazi al-Yawar. Die werden weliswaar (net als de CPA) tegengewerkt door diverse groepen van opstandelingen in Irak, maar wisten het land klaar te maken voor verkiezingen van 30 januari 2005.

De verkiezingen werden gewonnen door een sjiitische partij, maar die behaalde geen absolute meerderheid en moest dus een coalitie vormen met andere partijen. De belangrijkste posten werden langs etnische lijnen verdeeld. Jalal Talabani (Koerd) werd president, Ibrahim Jaafari (sjiiet) werd premier en een soenniet werd voorzitter van het parlement. Een speciaal comité stelde een grondwet op, die in oktober 2005 in een referendum werd aangenomen. Hierna vonden op 15 december 2005 volgens die grondwet verkiezingen plaats, die eveneens door de sjiitische partij gewonnen werd. Echter, die behaalde geen absolute meerderheid en na de verkiezingen probeerden de partijen een regering van nationale eenheid te vormen.

Een bomaanslag op de Gouden Moskee in Samarra op 22 februari 2006 leidde tot verregaand sektarisch geweld.

Op 20 mei 2006 werd de nieuwe regering gepresenteerd, met Nouri Maliki als premier.

Volgens de VN zijn er in 2006 in Irak meer dan 34.000 burgers door geweld omgekomen, ^[5] wel is vanaf de zomer van 2007 het geweld afgenomen. ^[6]

Op 15 december 2011 verlieten de Amerikaanse troepen na meer dan 8 jaar Irak, de Irakoorlog is officieel voorbij.

[bewerken] Geografie

De Eufraat is een van de twee rivieren van Irak.

Irak heeft een oppervlakte ongeveer gelijk aan 12 keer de oppervlakte van Nederland. In het noorden reiken de bergen tot 3.600 meter hoog en in het zuiden ligt het land net boven de zeespiegel. Van noord naar zuid stromen de twee grote rivieren die in Turkije ontspringen, de Eufraat en Tigris. Bij al-Qunra komen de rivieren samen en veranderd de naam in Sjatt al-Arab. Na circa 185 kilometer stroomt de rivier in de Perzische Golf. Na Bagdad is het verval gering en de stroomsnelheid van de rivieren laag. Irak is grotendeels door buurlanden ingesloten, de kustlijn is slechts 58 kilometer lang.

Er zijn vier landschappen te onderscheiden:

• het heuvel- en bergachtige noorden (Koerdisch gebied), met veel rivieren en een vruchtbare bodem
• een steppegebied in het noordwesten, tussen de rivieren Eufraat en Tigris
• het dichtbevolkte gebied aan de benedenloop van Eufraat en Tigris, ruwweg tussen Bagdad en de Perzische Golf
• de woestijnen en steppewoestijnen in het westen en het zuiden.

De zomers zijn zeer heet en droog, met temperaturen tot 50 °C; de meeste neerslag valt 's winters, vooral in het noorden. Landbouw en veeteelt zijn hierdoor goed mogelijk. Voor de waterhuishouding is Irak voor 80% afhankelijk van de buurlanden. Turkije en Syrië hebben in de rivieren naar Irak stuwdammen gebouwd waardoor de wateraanvoer stroomafwaarts naar Irak is verminderd.

De hoofdstad van Irak, Bagdad, is vrij centraal gelegen aan de Tigris. Andere belangrijke steden zijn de havenstad Basra (Al Basrah) en de noordelijke steden Mosoel en Kirkoek en Erbil.

De belangrijkste religieuze steden, speciaal voor sjiitische moslims, zijn Najaf, Karbala, Kadhemiya, Samarra en Koefa.

[bewerken] Demografie

De bevolking kende een snelle groei. In 1900 waren er twee miljoen Irakezen. ^[7] In 2010 telde het land 30,4 miljoen inwoners. ^[8] De gemiddelde leeftijd is laag, ongeveer 38% van de bevolking is jonger dan 14 jaar en slechts 3% is ouder dan 65 jaar^[8]. Circa twee derde van de bevolking woont in steden. Bagdad is veruit de grootste stad van het land met bijna 6 miljoen inwoners.

[bewerken] Bevolkingsgroepen

De Imam Alimoskee in Najaf is een belangrijk bedevaartsoort voor sjiitische moslims

De belangrijkste bevolkingsgroepen van Irak zijn de Arabieren (75%-80%) en de Koerden (15%-20%). Verder wonen er onder andere ook groepen Turkmenen en Assyriërs in Irak^[8].

In het midden en zuiden van Irak wonen Arabieren. De meesten van hen, ongeveer 60% van de totale bevolking, zijn sjiitisch. Zij wonen hoofdzakelijk in het zuiden, waar zich ook de heilige steden van de sjiieten, Karbala en Najaf, bevinden. Daarnaast woont een grote groep sjiieten in Bagdad, de meesten in de 'wijk' Sadr-stad (voorheen Saddam-stad).

In het midden van Irak, in de zogenoemde Soennitische driehoek, wonen de meeste soennitische Arabieren, die ongeveer 20% van de bevolking uitmaken.

De overwegend soennitische Koerden leven in het noorden van Irak, dat ook wel Iraaks Koerdistan wordt genoemd. De Koerden hebben een zekere mate van autonomie. Ze hebben een eigen taal, het Koerdisch, en een eigen cultuur. In het Iraakse deel van Koerdistan wonen tegen de zes miljoen Koerden. Zij hebben als hoofdstad Arbil (Hawlêr). Verder hijsen ze (weliswaar met de Iraakse vlag ernaast) een eigen vlag. In de Koerdische regio leven ook veel Assyrische christenen, Arabieren en Turkmenen.

Iraakse Turkmenen leven voornamelijk in Kirkoek (Kerkuk). Ook leven er grote groepen Iraakse Turkmenen tussen Kirkoek en Bagdad en in Arbil.

[bewerken] Politiek

Met de economie in het Koerdische noorden gaat het veel beter dan in de rest van het land. Nieuw aangelegde weg bij Pirmam, Iraaks-Koerdistan

Onder Saddam Hoessein was Irak een dictatuur. Na de machtsovername door de Amerikanen werd een Coalition Provisional Authority ingesteld, die de macht overnam. Hoewel de Amerikanen en Britten hun eigen favoriete rechtssysteem wilden invoeren, stuitte dit op tegenstand van onder anderen ayatollah Ali al-Sistani. Op 28 juni 2004 werd de macht formeel overgedragen aan een door de CPA benoemde regering, waarna in begin 2005 verkiezingen werden gehouden. Ghazi al-Yawar was gedurende die periode interim-president van Irak. Iyad Allawi was toen interim minister-president.

Op 30 januari 2005 werden de eerste verkiezingen gehouden. Jalal Talabani werd president en Ibrahim Jaafari werd premier.

Een speciaal comité met Koerdische, soennitische en sjiitische vertegenwoordigers stelde op 28 augustus 2005 een ontwerpgrondwet op, die in oktober 2005 in een referendum aan het Iraakse volk werd voorgelegd.

Op 15 december vonden volgens de nieuwe grondwet verkiezingen plaats. Geen van de partijen wist een absolute meerderheid te behalen. Van de 275 zetels gingen er 128 naar de Verenigde Iraakse Alliantie (sjiitisch), 53 naar de Democratische Patriottische Alliantie van Koerdistan en 44 naar het Iraaks Akkoord Front (soennitisch). Daarnaast veroverden negen andere partijen één of meer zetels.

Op 5 november 2006 veroordeelt het Iraaks Gerechtshof Saddam Hoessein tot de doodstraf. Op 26 december 2006 werd Saddam Hoessein ook in hoger beroep ter dood veroordeeld. Op 30 december 2006 werd de executie voltrokken. Volgens mensenrechtenorganisaties is het een politiek vonnis en is er geen sprake geweest van een eerlijke rechtsgang bij zijn veroordeling.

[bewerken] Federale systeem

Er zijn sinds het toenemende geweld in Irak verscheidene voorstellen geweest om de orde te handhaven, maar tevergeefs. Het merendeel van deze voorstellen werd uiteindelijk afgekeurd.

Het zogenaamde verdelingsplan van Joseph Biden – een variatie op de verdeling in Bosnië in 1995 – roept op voor het verdelen van Irak in drie semiautonome gebieden, die door een centrale regering worden vastgehouden. Dat zou dus betekenen dat Irak officieel wordt verdeeld in Koerdistan, Shiastan en Sunnistan.

Het voorstel verwoordt openhartig wat vele Midden-Oostenexperts zeggen ^[bron?]: Iraakse sjiieten en soennieten streven niet naar verzoening en vrede. Zij zijn nog steeds niet in staat geweest een oliewet samen te stellen en feit is dat door het toenemende geweld veel sjiieten de soennitische buurten en steden ontvluchten en vice versa.

In Iraaks Koerdistan bestaat sinds 1993 een semionafhankelijke staat waarin de Koerden zichzelf besturen, met veel invloed van Bagdad

Jalal Talabani is de president van Irak

[bewerken] Leiders

• President: Jalal Talabani
• Vicepresident: Tarik Al-Hashimi
• Vicepresident: Adel Abd Al-Mehdi
• Premier: Nouri Maliki
• Vicepremier: Salam al-Zaubai

Zie ook: Lijst van staatshoofden van Irak

[bewerken] Bestuurlijke indeling

Zie Deelgebieden van Irak voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Irak is sinds 1976 ingedeeld in achttien gouvernementen of provincies. Tijdens de Golfoorlog van 1990-1991 claimde Irak het bezette Koeweit als het "negentiende gouvernement."

[bewerken] Economie

De economie van Irak leunt zwaar op de productie van aardolie en aardgas. Dit is de belangrijkste bron van inkomsten voor het land, het grootste exportproduct en levert een majeure bijdrage aan de inkomsten van de overheid. Sinds 2006 is het bruto binnenlands product (BBP) verdubbeld van $ 64,8 miljard naar $ 126 miljard. ^[9] De verdubbeling sinds 2006 is mede het gevolg van de stijging van de olieproductie en olieprijs en het economisch herstel na de oorlog. Het BBP per hoofd van de bevolking was $ 3.881 in 2010.

In 2009 telde de beroepsbevolking 8,5 miljoen mensen. Hiervan was een vijfde werkzaam in de landbouw, hetzelfde aandeel werkte in de industrie en circa 60% in de dienstensector. Binnen de dienstensector is de overheid een zeer belangrijke werkgever. De werkloosheid was circa 15% in dat jaar, maar dit is een duidelijke schatting.

[bewerken] Energie

Olieproductie Irak 1965-2010. Bron BP

In 1929 werd bij Baba Gurgur, ten noorden van de stad Kirkoek het eerste olieveld aangeboord. In 1933 kwam de productie goed op gang en snel kwam zo'n 4 miljoen ton aardolie op jaarbasis uit de bronnen. Vanaf 1934 werd ook olie geëxporteerd en in 1951 maakte olie 51% van de totale export uit, gevolgd door gerst (20%) en dadels (11%). De Iraakse staat kreeg van de Iraq Petroleum Company (IPC) royalty's uitgekeerd die een belangrijke bron van inkomsten betekenden. In de overeenkomst van 1951 kreeg de overheid daarbovenop nog een aandeel van 50% in de winst van het IPC.

Irak was een van de mede oprichters van de OPEC in 1960 en is nog steeds lid van deze organisatie.

Na de machtsovername door de Ba'ath-partij in 1968 nationaliseerde de Iraakse overheid in 1973 de IPC en haar dochterondernemingen. Al deze ondernemingen werden ondergebracht in staatsoliemaatschappij de Iraq National Oil Company (INOC). In combinatie met de sterk gestegen olieprijs als gevolg van de oliecrisis van 1973 stegen de inkomsten uit olie van $ 600 miljoen in 1972, naar $ 8,5 miljard in 1976 en ongeveer $ 26,5 miljard in 1980.

In 2010 werden de aardoliereserves van Irak getaxeerd op 143.100 miljoen vaten; in 2009 werd deze nog getaxeerd op 115.000 miljoen vaten^[9]. De verbetering van de veiligheidssituatie in het land maakte het zoeken naar nieuwe oliereserves beter mogelijk. Ongeveer 10% van de wereldwijde oliereserves liggen in Irak. Na Venezuela, Saudi-Arabië en Iran stond Irak in 2010 op de vierde plaats van landen met de grootste oliereserves.
De Iraakse gasreserves zijn aanzienlijk met 3.158 miljard kubieke meter ofwel een wereldmarktaandeel van iets minder dan 2%. De gasproductie, welke veelal bij de winning van olie mee naar bovenkomt, is met zo'n 16 miljard kubieke meter op jaarbasis aanzienlijk, maar wordt nauwelijks commercieel benut. Minder dan 10% werd in 2010 verkocht en ongeveer de helft werd afgefakkeld. Hieronder een figuur met historische olieproductie en export data van Irak (alle cijfers in 1000 vaten per dag)^[9]:

Het binnenlands verbruik van petroleumproducten is ongeveer 0,5 miljoen vaten per dag. Het land beschikt over diverse raffinaderijen, waaronder een in de havenstad Basra. De totale raffinagecapaciteit is 0,8 miljoen vaten per dag.

[bewerken] Buitenlandse handel

De export van olie is de belangrijkste bron van inkomsten. In 2010 bedroeg de totale exportwaarde $ 52,1 miljard, hiervan was het aandeel van aardolie en olieproducten $ 51,1 miljard. ^[9] Minder dan 2% van alle exportinkomsten zijn afkomstig van andere producten dan olie. Irak had in de afgelopen vijf jaren een overschot op de handelsbalans.

De belangrijkste exportmarkten zijn de Verenigde Staten en landen van de Europese Unie. Deze twee regio's nemen circa 75% van de Iraakse export op. De belangrijkst importpartners zijn andere Arabische landen gevolgd door Europese landen die geen lid zijn van de Europese Unie. De samenstelling van de import is divers; machines en transportmiddelen zijn de grootste categorie, gevolgd door levensmiddelen, chemische producten en brandstoffen.

[bewerken] Buitenlandse schuld

Per ultimo 2004 bedroeg de totale buitenlandse schuld van de Iraakse overheid circa $ 120 miljard. Deze torenhoge schuldenlast was een zware belasting voor het land. In November 2004 kwamen een aantal schuldeisers, verzameld in de Club van Parijs, overeen een deel van schuld kwijt te schelden. In een drietal stappen werd de schuld aan deze overheden met 80 % verminderd van een oorspronkelijk bedrag van $ 38,9 miljard. ^[11]

Eind 2009 bedroeg deze schuld nog $ 93,3 miljard. Met een groot aantal particuliere schuldeisers is nadien overeenstemming bereikt die een vergelijkbare verlichting van de schuldenlast zal betekenen zoals overeengekomen met de Club van Parijs in 2004. Indien dit akkoord wordt gefinaliseerd zal de schuld tot onder de $ 40 miljard dalen. ^[12]

Zie de categorie [/index.php/Commons:Category:Iraq?uselang=nl#mw-subcategories Irak] van Wikimedia Commons voor meer mediabestanden.

Door op de afspeelknop te klikken kunt u dit artikel beluisteren. Na het opnemen kan het artikel gewijzigd zijn, waardoor de tekst van de opname wellicht verouderd is. Zie verder info over deze opname, bekijk de oorspronkelijke versie of download de opname direct (meer info over gesproken Wikipedia)

33° 20' NB, 44° 23' OL