Avram Noam Chomsky (ur. 7 grudnia 1928 w Filadelfii w USA) – amerykański lingwista, filozof, działacz polityczny. Profesor lingwistyki w Massachusetts Institute of Technology (katedra lingwistyki i filozofii), współtwórca (wraz z Morrisem Halle) gramatyki transformacyjno-generatywnej, wniósł duży wkład w rozwój psycholingwistyki, informatyki (w zakresie teorii języków programowania, lingwistyki komputerowej). Jeden z najczęściej cytowanych naukowców na świecie.[1] Język jest według Chomsky'ego nieskończonym zbiorem zdań, generowanych za pomocą skończonej liczby reguł i słów. Opracował tzw. hierarchię Chomsky'ego – klasyfikację gramatyk języków formalnych.
Ojcem Noama był William Chomsky (1896–1977), pochodzący z Ukrainy, a matką Elsie Chomsky (nazwisko panieńskie Simonofsky), pochodząca z terenu obecnej Białorusi. Ich pierwszym językiem był jidysz, ale Noam później wspominał, że używanie jidysz było tabu w ich domu rodzinnym. Opisywał życie swojej rodziny, jako rodzaj "żydowskiego getta," podzielonego na "stronników jidysz" i "stronników hebrajskiego", z postanowieniem dostosowania się do ostatniego i zanurzenia się w kulturze i literaturze hebrajskiej[2]. Opisywał również szykany, których osobiście doświadczył w dzieciństwie ze strony irlandzkich i niemieckich katolików oraz antysemityzmu w połowie lat 30[3].
Od 1945 studiował na University of Pennsylvania, gdzie otrzymał doktorat w 1955 roku. Również w 1955 roku podjął pracę naukową w Massachusetts Institute of Technology (MIT), gdzie został mianowany profesorem w roku 1961 (Departament Języków Współczesnych i Lingwistyki; obecnie Departament Lingwistyki i Filozofii). Chomsky jest nieprzerwanie pracownikiem MIT (w 2010 roku minęło 55 lat).
W roku 1949, ożenił się z lingwistką Carol Schatz. Ich związek trwał przez 59 lat, do czasu śmierci żony na raka w grudniu 2008. Ma dwie córki, Avivę (ur. 1957) i Diane (ur. 1960) oraz syna Harry'ego (ur. 1967).
[edytuj] Działalność naukowa
[edytuj] Lingwistyka
W 1957 Chomsky wydał pracę pod tytułem Syntactic Structures, która wywołała ostrą[potrzebne źródło] dyskusję m.in. odnośnie lingwistyki statystycznej. Chomsky zaproponował całkowicie nowy sposób analizy gramatyki wspólnej wszystkim językom[potrzebne źródło].
Drzewo składniowe dla przykładu Chomsky'ego (por. też
Teoria X-bar Chomskiego).
Wskazywał na niedogodności statystycznych modeli języka (np. modelu opartego o łańcuch Markowa). Znany jest jego następujący przykład: statystycznie nieistniejące (do chwili jego pierwszego użycia przez autora, ale obecnie słynne) zdanie: (1) Bezbarwne zielone idee wściekle śpią (ang. Colorless green ideas sleep furiously), jest bezsensowne, ale poprawne gramatycznie, z kolei również wówczas statystycznie nieistniejące zdanie (2) Furiously sleep ideas green colorless, także bezsensowne ale z kolei niepoprawne gramatycznie.
Chomsky wskazuje, że obydwa zdania (1), (2) nie istnieją statystycznie (wówczas), więc model statystyczny nie może wskazać które z nich jest poprawne gramatycznie, gdyż oba byłyby w nim sklasyfikowane na tym samym poziomie – jako statystycznie nieistniejące (wówczas)[4].
Chomsky chciał w ten sposób uwidocznić, że składnia nie tworzy podstawowej struktury języka[potrzebne źródło]. Wskazuje na słowa jako znaki o określonych właściwościach, które funkcjonują w odpowiednim kontekście semantycznym[potrzebne źródło].
[edytuj] Informatyka
-
Chomsky badał języki formalne, następnie w 1956 roku sklasyfikował je pod względem możliwości automatycznego (np. komputerowego) wykonania. Powszechnie uznawana za standard, hierarchia ta składa się z czterech klas:
Język należy do danej klasy wtedy i tylko wtedy, gdy jest możliwe zbudowanie gramatyki formalnej, która generuje dany język, a której reguły nie wykraczają poza ograniczenia dla danej klasy.
[edytuj] Psycholingwistyka
Chomsky dowodził, że fundamentalny system gramatyczny umożliwiający uczenie się języka jest wrodzoną cechą ludzi i specyfiką naszego gatunku. Ta wrodzona wiedza językowa określana jest terminem gramatyki uniwersalnej. Chomsky opisuje różnice pomiędzy językami ludzkimi w kategoriach "ustawienia parametrów w mózgu". Na przykład, jeden z tych parametrów-przełączników ustanawia czy podmiot domyślny jest dozwolony w danym języku ("tak" w hiszpańskim, "nie" w angielskim). Nauka języka przez dziecko miałaby wtedy polegać na uczeniu się specyficznych cząstek leksykalnych (słowa, morfemy, idiomy), i na ustawieniu parametrów-przełączników na podstawie tylko kilku przykładów podanych dziecku. Teoria ta tłumaczy dlaczego dzieci potrafią nauczyć się języka bardzo szybko. Na prawidłowość tej natywistycznej teorii wskazują także typy błędów typowo popełnianych przez dzieci w trakcie nauki języka, a także obserwowana nieobecność innych, teoretycznie dozwolonych, typów błędów. Chomsky wprowadził również (1957–1965) koncept "organu" odpowiedzialnego za przyswajanie języka przez dzieci (ang:the language acquisition device, LAD). Teorie Chomskiego w tej dziedzinie mają silny wpływ na psychologów i lingwistów zajmujących się akwizycją języka przez dzieci.
[edytuj] Medioznawstwo
-
Osobny artykuł: Model propagandy.
W 1988 opublikował, wraz z Edwardem S. Hermanem, wyniki badań nad makroekonomicznymi przesłankami, którymi kierują się media w pracy "Manufacturing Consent: The Political Economy of the Mass Media".
Rezultaty te są zwykle określane mianem "modelu propagandy", został on przez autorów empirycznie przetestowany[potrzebne źródło].
Model ten zakłada tendencję systemowo-uwarunkowanego odchylenia w obiektywności niepaństwowych środków masowego przekazu, którą wyjaśnia na podstawie uwarunkowań ekonomicznych.
Zaproponowany model sugeruje, że informacje w mediach "prywatnych" są filtrowane, chociaż poprzez filtry inne niż w mediach rządowych.
[edytuj] Poglądy polityczne
Chomsky znany jest również ze swoich krytycznych analiz mediów w USA oraz (czasem odbieranej jako radykalnej) krytyki polityki wewnętrznej i zagranicznej USA oraz układów społecznych we współczesnym świecie, formułowanej w niedwuznaczny i radykalnie dosadny językowo sposób. Przez wielu uważany jest również za radykalnego pacyfistę.
W 1977 wspólnie z Edwardem S. Hermannem napisał artykuł, podważający doniesienia uchodźców z Kambodży o ludobójstwie prowadzonym przez Czerwonych Khmerów. Autorzy zarzucali autorom publikacji na ten temat fałszowanie zdjęć, przedstawianie komunistycznego rządu Kambodży w złym świetle, uprzedzenia oraz negowali ogromną liczbę ofiar ewakuacji Phnom Penh[5][6]. W udzielonych w 2005 roku wywiadzie Chomsky zaprzeczył, by w jego wcześniejszych publikacjach na ten temat były jakiekolwiek nieścisłości, zaś krytyka dotyczyła wyłącznie rzekomych dezinformacji i propagandy prowadzonej przez media amerykańskie[7].
Protestował m.in. przeciwko wojnie w Wietnamie oraz krytykował działania podejmowane przez wojska USA po 11 września 2001 – opierając się na analizach wielu specjalistów wojska i służb specjalnych, że misje tego typu nie obniżają poziomu zagrożenia terrorystycznego, a wręcz przeciwnie[8] (między innymi na podstawie pracy europejskiego analityka Jasona Burkego Al-Qaeda: Casting a Shadow of Terror). Jest też zagorzałym krytykiem polityki Izraela[9][10].
Jego poglądy polityczne są określane często jako "radykalnie lewicowe"[potrzebne źródło]. Sam Chomsky deklaruje się jako wolnościowy socjalista i sympatyk anarchosyndykalizmu[11]. Jest uważany za rzecznika alterglobalistów.
Chomsky może być traktowany jako krytyk teorii naturalnego "wolnego" rynku. Zdaniem Chomsky'ego oficjalna doktryna wolnorynkowa istnieje tylko w akademickich teoriach i nie ma odzwierciedlenia w realiach; w rzeczywistości konkurencyjność rynku jest ograniczona przez dominację korporacji, które są organizacjami o charakterze totalitarnym[12].
[edytuj] Bibliografia
Publikacje przetłumaczone na język polski:
[edytuj] Językoznawstwo
- Lingwistyka a filozofia: współczesny spór o filozoficzne założenia teorii języka. PWN, Warszawa 1977.
- Zagadnienia teorii składni. Ossolineum, Wrocław 1982.
- O naturze i języku. Axis, 2005.
- Trzy elementy projektujące język. W: Prace językoznawcze. Przeł. R. Boroch. UWM Olsztyn. T. 10 2008, s. 241-273.
- Językoznawstwo i polityka. Oficyna Wydawnicza "Diamat". Wrocław 1989.
- Rok 501: Podbój trwa. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa-Poznań 1999.
- Uwagi o anarchizmie. Oficyna Trojka, Poznań 1999.
- Zysk ponad ludzi: neoliberalizm a ład globalny. Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2000.
- Hegemonia albo przetrwanie: Amerykańskie dążenie do globalnej dominacji . Studio Emka, Warszawa 2005.
- Polityka, anarchizm, lingwistyka . Oficyna Trojka, 2007.
- Interwencje. Wydawnictwo Sonia Draga. Katowice 2008.
Przypisy
- ↑ "Chomsky Is Citation Champ", MIT News, April 15, 1992, (link)
- ↑ David Samuels: Q&A: Noam Chomsky (ang.). Tablet, 2010-11-12. [dostęp 2010-11-18].
- ↑ The Chomsky Tapes: Conversations with Michael Albert. 2010. (ang.)
- ↑ Noam Chomsky: Syntactic Structures. Haga/Paryż: 1957, s. 15.
- ↑ Distortions at Fourth Hand: Chomsky lies.
- ↑ Sophal Ear: The Khmer Rouge Canon 1975-1979: The Standard Total Academic View on Cambodiahe Khmer Rouge Canon 1975-1979. 1995.
- ↑ On the Iraq Election. Noam Chomsky interviewed by Andy Clark. 2005.
- ↑ Wywiad z Chomskim, 20 maja 2004, BBC
- ↑ Zatrzymany na granicy za krytykę Izraela [dostęp 2010-05-18]
- ↑ Chomsky: “Izrael – stalinowskim reżimem” [dostęp 2010-05-18]
- ↑ Biografia Chomsky'ego [dostęp 2011-11-21]
- ↑ Noam Chomsky, Zysk ponad ludzi. Neoliberalizm a ład globalny, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 2000
[edytuj] Linki zewnętrzne