| Michael Jackson |
Michael Jackson, 1984 |
| Imię i nazwisko |
Michael Joseph Jackson |
| Pseudonim |
Król popu[1] |
| Data i miejsce urodzenia |
29 sierpnia 1958
Gary |
| Pochodzenie |
 Stany Zjednoczone |
| Data i miejsce śmierci |
25 czerwca 2009
Los Angeles |
| Gatunek |
pop, R&B, rock, soul[2] |
| Zawód |
muzyk, tancerz, producent muzyczny, kompozytor |
| Aktywność |
1964 - 2009 |
| Wytwórnia płytowa |
Motown, Epic, Sony |
| Powiązania |
The Jackson 5, Janet Jackson, Quincy Jones |
 Galeria zdjęć w Wikimedia Commons |
 Kolekcja cytatów w Wikicytatach |
| Strona internetowa |
Gwiazda Michaela Jacksona na alei sław w
Hollywood
Michael Joseph Jackson (ur. 29 sierpnia 1958 w Gary w stanie Indiana, zm. 25 czerwca 2009 w Los Angeles) – amerykański muzyk, artysta estradowy, tancerz, kompozytor, autor tekstów i filantrop[3], którego kariera i życie osobiste stały się ważną częścią kultury masowej ostatnich czterech dekad. Znany jako jeden z najlepszych wykonawców muzyki pop i jeden z najpopularniejszych muzyków w historii[4], nazywany „Królem Popu”[5][6].
Do jego dokonań w przemyśle muzycznym zalicza się rewolucyjne podejście do teledysków[4] (zapoczątkowane przez wideoklip do piosenki „Thriller” z 1983) oraz zdominowanie rynku muzyki popularnej w latach 80. XX wieku[7]. Był ponadto pierwszym czarnoskórym artystą, który uzyskał silne poparcie w telewizji, w szczególności MTV, która z korzyścią dla obu stron promowała jego pionierskie wideoklipy do piosenek Thriller czy Billie Jean[8]. Spopularyzował też skomplikowane ruchy taneczne, takie jak moonwalk i robot dance[9].
Karierę muzyczną rozpoczął w wieku 7 lat, jako wokalista rodzinnego zespołu The Jackson 5. Pierwszy solowy album Got to Be There wydał w 1971, będąc jeszcze członkiem grupy[10], z którą ostatecznie się rozstał w roku 1984[11]. Pełną karierę solową artysta rozpoczął w 1979, zaś jej szczyt przypadł na przełom lat 80. i 90. XX wieku, po wydaniu albumu Thriller, którego światowa sprzedaż wynosi ponad 100 mln egzemplarzy[12][13]. Po Thrillerze Jackson wydawał kolejne albumy osiągające wysokie pozycje na listach przebojów i sprzedaży: Bad (1987), Dangerous (1991), HIStory (1995) oraz Invincible (2001).
W swojej karierze otrzymał 13 nagród Grammy[14] (jak również Grammy Legend Award oraz – pośmiertnie – Grammy Lifetime Achievement Award), a 13 spośród jego singli uplasowało się na pierwszych miejscach list przebojów w Stanach Zjednoczonych[15]. W listopadzie 2006 Raymone Bain, rzeczniczka prasowa Jacksona, ogłosiła, że Michael Jackson sprzedał ponad 750 mln egzemplarzy płyt na świecie[16].
Od 1988 do 2005 Jackson mieszkał w swojej posiadłości w Kalifornii, zwanej Neverland Ranch, gdzie zbudował park rozrywki i prywatne zoo, często odwiedzane przez dzieci. W 1993 artysta został oskarżony o molestowanie nieletnich. Wątek związku Michaela Jacksona z dziećmi pojawił się ponownie w 2003, po emisji dokumentu Living with Michael Jackson, jednak w 2005 został uniewinniony z wszystkich zarzutów. Jackson miał troje dzieci: Michaela Josepha Jacksona Juniora (znanego jako „Prince”), Paris Michael Katherine Jackson oraz Prince'a Michaela Jacksona (znanego jako „Blanket”).
Zmarł 25 czerwca 2009, w wieku 50 lat, wskutek „nagłego zatrzymania akcji serca”[17].
[edytuj] 1958-1977: Dzieciństwo i początki kariery
Michael Jackson urodził się w Gary w stanie Indiana. Był siódmym z dziewięciorga dzieci, a zarazem piątym z sześciu synów w robotniczej rodzinie Josepha i Katherine Jackson. Katherine, będąca Świadkiem Jehowy, wychowywała dzieci w swej wierze bez udziału ojca. W wieku 17 lat Michael Jackson został ochrzczonym Świadkiem Jehowy. Według wywiadów udzielonych po latach przez samego Michaela, ojciec, który był późniejszym menadżerem ich zespołu muzycznego, potrafił być bezwzględny w dyscyplinie narzucanej dzieciom i nie powstrzymywał się od przemocy fizycznej wobec nich. Sam ojciec Jacksona, Joe, przyznał w 2003 roku, że regularnie bił Michaela[18].
Michael Jackson ujawnił swój talent muzyczny w bardzo wczesnym wieku. W 1964 roku, wraz z bratem Marlonem przyłączył się do nowo założonego przez braci Jackie, Tito i Jermaine zespołu The Jackson Brothers. Początkowo Michael wspomagał muzyków grą na kongach i tamburynie, by w późniejszym czasie wspólnie z Jermainem wykorzystywać swoje umiejętności wokalne. W tym okresie chłopcy dali wiele koncertów w stanie Indiana, zaś po wygraniu lokalnego konkursu młodych talentów w 1966 r. (wykonując piosenkę zespołu The Temptations – "My Girl", śpiewaną przez Michaela) zaczęli grać profesjonalne koncerty w Chicago oraz na Środkowym Zachodzie (Midwest) Stanów Zjednoczonych. Wiele z tych koncertów odbyło się w cieszących się złą sławą klubach nocnych dla czarnoskórych, w miejscach zwanych "Chitlin' Circuit", gdzie młodzi chłopcy musieli grać przed występami striptizerek[19].
Kiedy grupa zmieniła nazwę z The Jackson Brothers na The Jackson 5 w 1966 r. młody Michael podzielił obowiązki wokalisty ze swoim bratem Jermainem. W 1968 r. zespół podpisał kontrakt z wytwórnią Motown Records[20]. Wkrótce po podpisaniu umowy zespół zyskał status gwiazdy dzięki hitom z pierwszych czterech singli: "I Want You Back", "ABC", "The Love You Save" i "I'll Be There", które znalazły się na pierwszych miejscach listy przebojów Billboardu. W tamtym czasie młody Jackson rozpoczął karierę jako artysta solowy, wydając albumy Got to Be There (1972) i Ben (1972). Płyty te, nagrane z The Jackson 5, zostały wydane pod szyldem tego zespołu; znalazły się na nich odnoszące sukcesy single "Got to Be There", "Ben" i nowa aranżacja piosenki „Rockin' Robin”.
Po 1973 roku sprzedaż płyt grupy zaczęła spadać, a sam zespół zaczął narzekać na kontrolę ich twórczości przez wytwórnię Motown. W konsekwencji sporów w 1976 r. grupa podpisała nowy kontrakt z wytwórnią CBS Records[21]. W odpowiedzi Motown Records wytoczył grupie serię procesów z powodu naruszenia warunków kontraktu, w rezultacie których Jacksonowie stracili prawa do używania nazwy i logo The Jackson 5. Z zespołem pożegnał się również Jermaine Jackson, który ze względu na swój związek z córką prezesa Motown, Berry'ego Gordy, wolał związać się z jego wytwórnią[22]. W tej sytuacji zespół zmienił nazwę na The Jacksons, włączając do składu – na miejsce Jermaine'a – najmłodszego brata Randy'ego Jacksona. W tym składzie bracia kontynuowali swą karierę, koncertując po Stanach Zjednoczonych i za granicą. Pomiędzy 1976 a 1984 r. wydali kolejne sześć albumów, od 1983 r. działając jako sekstet ponownie w składzie z Jermainem. Od 1976 do 1984 Michael Jackson był głównym kompozytorem w zespole, tworząc hity takie jak "Shake Your Body (Down to the Ground)", "This Place Hotel" (pierwotnie: "Heartbreak Hotel") i "Can You Feel It".
W 1978 r. Jackson zagrał stracha na wróble w filmie "Czarnoksiężnik z Krainy Oz", z przyjaciółką Dianą Ross w roli Doroty[23]. Piosenki z musicalu zostały zaaranżowane przez Quincy'ego Jonesa, który nawiązawszy znajomość z Jacksonem podczas produkcji filmu, postanowił wyprodukować jego kolejne albumy, w tym – jak się miało okazać – przełomowy Thriller.
[edytuj] 1979-1981: Okres Off the Wall
Album Off the Wall, wydany w 1979 r. jako 5. solowy album artysty, zawierał takie utwory jak "Don't Stop 'Til You Get Enough" i "Rock with You"[10], które wkrótce opanowały listy przebojów. Płyta znalazła się na trzecim miejscu na liście albumów Billboardu, utrzymując się przez 48 tygodni w pierwszej dwudziestce. Produkcją wydawnictwa zajęli się wspólnie Quincy Jones i Michael Jackson, zaś za muzykę i teksty, obok samego Jacksona, odpowiedzialni byli Rod Temperton, Stevie Wonder i Paul McCartney. Album stał się sygnałem nadejścia nowego Michaela Jacksona, niezależnego od swych braci w dalszej karierze[24], co po czasie potwierdziła również liczba sprzedanych płyt – światowy nakład osiągnął 20 milionów egzemplarzy[25].
W styczniu 1980 r. Jackson zdobył pierwsze nagrody American Music Awards za swoje dokonania solowe w kategorii "Najlepszy album Soul/R&B" (za Off the Wall), "Najlepszy męski wykonawca Soul/R&B" i "Najlepszy singel Soul/R&B" (za "Don't Stop 'Til You Get Enough")[10]. Wkrótce zdobył również dwie nagrody Billboard Awards (dla "Najlepszego czarnoskórego artysty" i „Najlepszy album czarnoskórego artysty”)[10], a jego status gwiazdy dodatkowo potwierdziła nagroda Grammy za "Najlepsze męskie wykonanie" piosenki "Don't Stop 'Til You Get Enough"[10].
Ponad dwadzieścia pięć lat po premierze płyta Off the Wall pozostaje jednym z najważniejszych momentów w muzycznej karierze Jacksona, który rozpoczął jego dominację na rynku muzyki pop. W 2003 r. w rankingu stacji telewizyjnej VH1 Off the Wall zajęła trzydzieste szóste miejsce na liście albumów wszech czasów; na liście 500 Najlepszych albumów wszech czasów magazynu Rolling Stone znalazła się natomiast na 68. miejscu.
[edytuj] 1982-1986: Okres Thrillera
Rok 1982 przyniósł dwa premierowe wydawnictwa z udziałem Jacksona. Pierwsze z nich to audiobook z bajkami wydany razem z soundtrackiem do filmu Stevena Spielberga E.T.. Zawierał on nagranie Michaela Jacksona czytającego bajkę oraz nową piosenkę "Someone in the Dark". Wkrótce płyta E.T. została uhonorowana nagrodą Grammy za "Najlepszy Album Dziecięcy". Drugim, tym razem autorskim wydawnictwem artysty, był wydany w grudniu album Thriller. Był to drugi longplay Jacksona wydany w wytwórni Epic Records. Thriller okazał się najlepiej sprzedającym się albumem w historii fonografii – według danych ze stycznia 2009, sprzedano go w 109 mln egzemplarzy[26]. Album ten stał się również pierwszym w historii, z którego siedem singli znalazło się w pierwszej dziesiątce listy Billboardu, w tym "Billie Jean", "Beat It" oraz piosenka tytułowa – "Thriller".
Ważnym wydarzeniem okazały się też teledyski do piosenek singlowych, które towarzyszyły płycie. Trwający trzynaście minut teledysk do utworu "Thriller" został bardzo dobrze przyjęty przez krytyków, a masowa emisja i duża popularność klipu doprowadziła do wydania krótkometrażowego filmu Making Michael Jackson's Thriller na kasetach wideo, który stał się najlepiej sprzedającą się kasetą domowego wideo w historii[27]. Kolejny ważny wideoklip to "Billie Jean", który był pierwszym teledyskiem afro-amerykańskiego wykonawcy regularnie wyświetlanym w MTV. Z piosenką tą związane jest również opracowanie przez Jacksona specyficznego sposobu poruszania się po scenie, tzw. moonwalk, który stał się znakiem firmowym piosenkarza i który Jackson po raz pierwszy zaprezentował podczas koncertu Motown 25: Yesterday, Today, Forever w 1983 r.[27]. Moonwalk zainicjował nową falę zainteresowania Thrillerem.
Album Thriller utrzymywał się na liście albumów Billboardu 122 tygodnie, z czego 37 na pierwszym miejscu. Thriller okazał się ogromnym sukcesem komercyjnym i artystycznym; dotychczas (do czerwca 2009 r.) w samych Stanach Zjednoczonych uzyskał 28 razy tytuł platynowej płyty[28]. Płyta ta uczyniła Michaela Jacksona ikoną światowej popkultury. Magazyn Time już w 1984 r. szacował dochody uzyskane ze sprzedaży albumu na 4,1 mld dolarów[29]. Thriller pomógł też czarnoskórym muzykom w ponownej szerszej prezentacji ich utworów w głównych stacjach radiowych, z których zniknęli w połowie lat 70.[29] Album w okresie jego największej popularności spotykał się z entuzjastycznym przyjęciem słuchaczy na całym świecie; jak wyraził się jeden z uczniów radzieckiego liceum: "Jego (Michaela Jacksona) muzyka jest niesamowicie ekscytująca. Jego puls to muzyka naszych czasów"[29].
W 1983 Jackson podpisał kontrakt reklamowy z koncernem Pepsi, który doprowadził do poważnego wypadku. Podczas kręcenia filmu reklamowego, na oczach ok. 3 tys. fanów, wybuch iskier ze specjalistycznego urządzenia spowodował zapalenie się włosów piosenkarza. W wyniku wypadku artysta doznał poparzeń drugiego stopnia przez co włosy nie odrosły w miejscu poparzenia.
W lutym 1984 Jackson został nominowany do nagrody Grammy w dwunastu kategoriach i zdobył osiem statuetek[27], tym samym bijąc rekord największej liczby zdobytych nagród w jednym roku[30]. Siedem zdobył Thriller, ósmą przyznano wydawnictwu E.T.. W 1984 zdobył również osiem American Music Awards, w tym "Specjalną Nagrodę za Zasługi", a także trzy MTV Video Music Awards.
W maju 1984 sklepy w całych Stanach Zjednoczonych rozpoczęły sprzedaż lalek gwiazdora, które stały się swego rodzaju symbolem seksu, jak je opisał magazyn Time: "Niesamowicie seksowne. Całkowicie bezpieczne. Erotyzm na wyciągnięcie ręki"[29]. Dodatkowo rękawica Michaela Jacksona wykonana z kryształu górskiego oraz kostium, w którym wystąpił w teledysku do "Thrillera", stały się znakami rozpoznawczymi jego stylu, który zaczął być chętnie kopiowany przez amerykańską młodzież.
W 1984 r. Jackson ponownie zaśpiewał ze swoimi braćmi. Najpierw pomógł im w pracy nad albumem Victory, następnie 6 lipca 1984 wyruszył z nimi jako główna gwiazda w trwającą pięć miesięcy trasę "Victory Tour". W 1985 Jackson został zaproszony do Białego Domu przez ówczesnego prezydenta Ronalda Reagana, który podziękował mu za użyczenie piosenki "Beat It" w kampanii przeciwko pijanym kierowcom w telewizji i radiu[31]. Jackson kontynuował swą działalność charytatywną. W 1985 wspólnie z Lionelem Richie stworzył przebój "We Are the World". Singel, dochody z którego zostały przeznaczone na cele dobroczynne, zwrócił uwagę opinii publicznej na problem głodu w Afryce Wschodniej i pomógł w zdobyciu funduszy na walkę z nim. Singel był też jednym z pierwszych przykładów działalności Michaela Jacksona jako filantropa. Piosenka zdobyła statuetkę Grammy w kategorii "Piosenka Roku"[27]. "We Are the World" stał się jednym z pięciu najlepiej sprzedających się singli wszech czasów, rozchodząc się w nakładzie ponad 20 mln egzemplarzy.
Z okresem po wydaniu Thrillera związane są również kontrowersje związane z nabyciem przez Jacksona większości udziałów w koncernie ATV Music Publishing, który posiadał prawa do większości piosenek zespołu The Beatles. Posunięcie to zdenerwowało jego bliskiego przyjaciela i muzyka Paula McCartneya, który również przedstawił koncernowi swoją ofertę. Ironią w tej sprawie było to, że to McCartney pierwszy zwrócił uwagę Jacksona, jak duże zyski mogą płynąć z posiadania praw do piosenek Beatlesów, co skłoniło Jacksona do ich zakupu[32]. Oznaczało to definitywny koniec współpracy artystycznej Jacksona i McCartneya. Ta kontrowersyjna transakcja, jak również doniesienia prasy brukowej o tym, że Jackson sypia w komorze tlenowej o podwyższonym ciśnieniu (w celu zatrzymania procesu starzenia) i że artysta kupił kości Josepha Merricka, mocno nadszarpnęły wizerunek Jacksona i spowodowały, że prasa nadała mu znienawidzony przez niego pejoratywny przydomek „Wacko Jacko” ("szurnięty Jackson")[33].
W 1986 Jackson zagrał w trójwymiarowym filmie wyprodukowanym przez George'a Lucasa, w reżyserii Francisa Forda Coppoli, pod tytułem Kapitan EO (ang. Captain EO). Film ten trwał 17 minut i kosztował 17 mln dolarów[34], stając się w tamtym czasie najdroższym filmem krótkometrażowym. W Disneylandzie film ten był wyświetlany od 18 września 1986 do 7 kwietnia 1997. W filmie pojawiły się dwie nowe piosenki Jacksona, były to "Another Part Of Me" (później pojawiła się ona w albumie Bad) oraz "We Are Here To Change The World", która oficjalnie ukazała się dopiero w Michael Jackson: The Ultimate Collection w 2004 r.
[edytuj] 1987-1989: Okres Bad
Album Bad ukazał się w okresie sukcesu Thrillera. Przez pewien czas był drugim najlepiej sprzedającym się albumem wszech czasów.
Bad (1987) był trzecim albumem Jacksona wydanym pod szyldem Epic Records i ostatnim nagranym z producentem Quincym Jonesem[27]. Początkowo Jackson chciał wydać album z 30 utworami, lecz Jones ograniczył tę liczbę do 10. Za namową Jonesa, Jackson zaprosił do zaśpiewania razem z nim tytułowego utworu Prince'a, ten jednak odmówił. Jones powiedział, że jako powód odmowy Prince wyjaśnił, że piosenka będzie hitem zarówno z jego pomocą, jak i bez niej[35]. W swojej zawartości Bad łączył ballady i nastrojowe utwory z mrocznymi i posępnymi piosenkami, a ostatni utwór "Leave Me Alone" był odpowiedzią Jacksona na ataki prasy, kierowane w jego stronę[36].
Premiera albumu była bardzo oczekiwana, jako że była to pierwsza płyta Jacksona od pięciu lat[36]. Jeszcze przed jego wydaniem złożono zamówienia na dwa miliony egzemplarzy[36]. W porównaniu z Thrillerem Bad sprzedał się w końcu w znacznie mniejszym nakładzie, mimo to dla Jacksona wciąż był gigantycznym sukcesem kasowym. Z albumu wydano siedem singli[27], z których pięć wspięło się na szczyty list przebojów: "I Just Can't Stop Loving You", "Bad", "The Way You Make Me Feel", "Man in the Mirror" oraz "Dirty Diana". Dwadzieścia lat po premierze Bad wciąż jest albumem, z którego największa liczba piosenek dotarła na pierwsze miejsce na liście przebojów Billboardu. Album rozszedł się w ponad 30 mln egzemplarzy, ośmiokrotnie zdobywając tytuł platynowej płyty[37].
We wrześniu 1987 Jackson ruszył w pierwszą solową trasę koncertową, Bad World Tour. Trasa trwała szesnaście miesięcy, podczas których Jackson dał 123 koncerty przed 4,4 mln fanów na całym świecie. Jednym z warunków dla organizatorów koncertów było, aby artysta miał zapewniony do celów przemieszczania się pomiędzy hotelami i miejscami koncertów jednocześnie prywatny autobus, samolot i helikopter[38].
Do produkcji nowego teledysku dla tytułowego utworu z albumu Jackson zatrudnił reżysera Martina Scorsese[39]. Debiut tego 18-minutowego teledysku w telewizji wywołał wiele kontrowersji, ponieważ ukazywał on głęboką zmianę w wyglądzie Michaela Jacksona[40], przede wszystkim w kolorze jego skóry. W dzieciństwie skóra Jacksona miała normalny kolor brązowy, typowy dla ludności afroamerykańskiej w USA. Michael Jackson deklarował, iż kolor jego skóry zmienił się z powodu choroby vitiligo. Odbarwione plamy zakrywano maskującym makijażem. Wraz z zwiększaniem się odbarwień na skórze, Jackson stosował jaśniejszy makijaż. Zmiana ta stała się tak widoczna, że prasa brukowa uznała to za skutek wybielenia skóry.
Kurtka w której Jackson występował podczas Bad World Tour
W wyglądzie Jacksona nastąpiły też inne znaczące zmiany, spowodowane zabiegami chirurgii plastycznej. Media donosiły o operacjach nosa, ust, czoła i podbródka[41], sam Jackson w swojej autobiografii Moonwalk z 1988 r. napisał natomiast, że przeszedł jedynie dwie operacje nosa i operację uwydatniającą szczelinę podbródka, a zauważalne zmiany w strukturze jego twarzy są wynikiem diety i zmian w okresie dojrzewania[42].
Sukces, jaki Jackson osiągnął w tym okresie swojej kariery, spowodował, że nadano mu przydomek "Króla Popu"[43], używany przez fanów i prasę[1]. Jest kilka wersji pochodzenia tego przydomka. Sam Jackson twierdził, że nadała mu go jego przyjaciółka i aktorka Elizabeth Taylor na rozdaniu nagród w 1989, kiedy przedstawiła Jacksona jako "prawdziwego króla muzyki pop, rock i soul". W 1990, uznając wpływ Michaela Jacksona na muzykę lat 80., Biały Dom uhonorował Jacksona nagrodą jako "artystę dekady", osobiście wręczoną mu przez prezydenta George'a H. W. Busha, który oświadczył: "Oto coś, co nadaje się do sfotografowania. Chciałbym przywitać tutaj Michaela Jacksona, artystę dekady, który ma kolosalną liczbę zwolenników (...) Chciałbym go tutaj przyprowadzić i oficjalnie powitać go ponownie w Białym Domu"[44].
Okres ten był okresem wielkiej popularności Michaela Jacksona, jakiej wcześniej doznali jedynie Elvis Presley, The Beatles i Frank Sinatra[45]. W 1990 magazyn Vanity Fair nazwał Michaela Jacksona "najpopularniejszym artystą w historii show biznesu"[46].
[edytuj] 1990-1994: Okres Dangerous
W listopadzie 1991 Michael Jackson wydał album Dangerous, który, sprzedając się w 29 mln egzemplarzy[47], zyskał podobną popularność co Bad. Największym hitem okazał się singel "Black or White", który dotarł do pierwszego miejsca na liście Billboardu i utrzymywał się tam przez siedem tygodni. Singlowi towarzyszył kontrowersyjny teledysk, wyemitowany w stacjach telewizyjnych FOX, MTV i BET, zawierający sceny erotyczne oraz przemocy. Kontrowersyjne sceny w drugiej połowie 14-minutowej wersji "Black or White" zostały zmienione, aby zapobiec zakazowi emisji video[43]. 14 listopada 1991 teledysk do "Black or White" został wyemitowany jednocześnie w 27 krajach; obejrzało go 500 mln osób, co było największą widownią, jaką kiedykolwiek miała tego typu produkcja[48].
10 lutego 1992 MTV oficjalnie rozpoczęło emisję swojego pierwszego globalnego teleturnieju "My Dinner with Michael". Zwycięzcy z całego globu mieli okazję uczestniczyć w kolacyjnym przyjęciu, którego gospodarzem był Michael Jackson na planie swego teledysku "In the Closet". Później tego samego roku, na antenie ABC miała miejsce premiera filmu biograficznego The Jacksons: An American Dream, opartego na prawdziwej historii powstania zespołu The Jackson 5. Jackson założył fundację "Heal the World" (której nazwa pochodziła od singla "Heal the World", nagranego w celach charytatywnych w 1992 r.). W styczniu 1993 Michael Jackson wystąpił na Super Bowl XXVII, który zgromadził największą widownię w historii amerykańskiej telewizji[49]. W programie "Oprah Winfrey Show" w 1993 Jackson stwierdził, że kolor jego skóry zmienił się za przyczyną vitiligo[50], choroby powodującej stopniową utratę pigmentu w skórze. W wywiadzie tym Jackson oświadczył, że w okresie pomiędzy Off the Wall i Thrillerem na jego skórze zaczęły pojawiać się białe plamy, które ukrywał za pomocą odpowiedniego makijażu. Z czasem jednak zabiegi te stawały się coraz bardziej uciążliwe, gdyż choroba postępowała i utrata pigmentu obejmowała coraz większy obszar jego ciała. Gdy kolor biały zaczął przeważać nad czarnym, jedynym sposobem na ujednolicenie barwy skóry stało się pokrycie pozostałych ciemnych elementów jasnym makijażem.
Wkrótce na światło dzienne wyszedł fakt, że Jackson zaprasza do swojego domu w Neverland Ranch dzieci, które zostają z nim na noc. Sprawa została poddana dokładnej analizie przez media i opinię publiczną w 1993, kiedy postawiono Jacksonowi pierwsze zarzuty o molestowanie nieletnich. Jackson został oskarżony przez dziecko, które kilkakrotnie nocowało u niego. Tego samego roku Jordan Chandler, syn byłego dentysty z Beverly Hills, reprezentowany przez prawnika Larry'ego Feldmana, oskarżył Jacksona o wykorzystanie seksualne. 22 grudnia Jackson, odpowiadając na oskarżenia przez satelitę z Neverland Ranch, oświadczył, że jest "całkowicie niewinny jakiegokolwiek przestępstwa". 25 lutego 1994 Jackson zawarł pozasądową ugodę ze stroną skarżącą, wypłacając nieznaną sumę, szacowaną na 20 mln dolarów, co uchroniło go od oficjalnego postawienia zarzutów[51]. Po ugodzie tej w 1994 Jackson poślubił Lisę Marie Presley, córkę Elvisa Presleya. Presley utrzymywała w trakcie ich małżeństwa, że oboje wypełniali swoje obowiązki małżeńskie i byli aktywni seksualnie[52], po niespełna dwóch latach małżeństwo to jednak się rozpadło.
[edytuj] 1995-2000: Okres HIStory i Blood on the Dance Floor
W czerwcu 1995 Jackson wydał album HIStory: Past, Present And Future – Book I[53], który rozszedł się w nakładzie 18 mln egzemplarzy na całym świecie[47]. Pierwsza płyta, HIStory Begins, była piętnastościeżkowym albumem – składanką największych hitów artysty (potem została wydana w postaci jednopłytowej, jako Greatest Hits – HIStory Vol. I w 2001); podczas gdy druga płyta, HIStory Continues, zawierała materiał piętnastu całkowicie nowych piosenek. Pierwszym singlem promującym HIStory był "Scream". Singel dotarł do pierwszej piątki na liście Billboardu. Teledysk do "Scream" do dzisiaj pozostaje najdroższą tego typu produkcją na świecie[54]. W 1995 Jackson i jego siostra Janet Jackson za piosenkę "Scream" z albumu HIStory zdobyli nagrodę MTV Video Music Awards. Podczas rozdania nagród 7 września, Jackson wykonał składankę złożoną z trzech piosenek – "Billie Jean", "Dangerous" i "You Are Not Alone".
"They Don't Care About Us" było czwartym singlem promującym HIStory i wywołało dużo kontrowersji, związanych z antysemickim tekstem. Piosenka zawiera słowa: "Jew me, sue me" (ang. Jew – Żyd, sue – podać kogoś do sądu) oraz "kick me, kiked me" (ang. kick – kopać, kike – wulg. określenie wyznawcy judaizmu). Pod wpływem nacisków ze strony środowisk żydowskich w późniejszych wydaniach usunięto te słowa.
W ramach promocji albumu Jackson wyruszył na zakończoną sukcesem trasę koncertową HIStory World Tour[53], którą obejrzało ponad 4,5 mln osób, co do dzisiaj stanowi rekord dla trasy koncertowej poza Stanami Zjednoczonymi (w trasie tej Jackson wystąpił również jedyny raz w Polsce).
14 listopada 1996, przebywając podczas trasy w Australii, Jackson poślubił swoją dermatolog, Deborah Jeanne Rowe, z którą miał później syna, Michaela Josepha Jacksona Juniora ("Prince'a"), oraz córkę Paris Michael Katherine Jackson. Jackson i Rowe rozwiedli się w 1999. Jackson skomentował to później mówiąc, że Rowe chciała urodzić mu dzieci jako "prezent"[55]. Prawdziwość ojcostwa Michaela Jacksona w tym związku małżeńskim była przedmiotem debaty publicznej; sam Jackson i Rowe zawsze twierdzili, że dwójka ich dzieci została poczęta w sposób naturalny.
W 1996 podczas ceremonii rozdania nagród BRIT Awards Jackson wykonał "Earth Song", występując ubrany na biało i otoczony przez dzieci. Odtwarzając scenę z teledysku – podczas której rozkładając ramiona, obejmuje parę drzew – wyglądem swoim przypominał Jezusa Chrystusa; w trakcie wykonywania piosenki był też unoszony przez dźwig, a specjalna maszyna rozwiewała jego włosy. W reakcji na to wokalista zespołu Pulp, Jarvis Cocker, oraz jego przyjaciel, Peter Mansell, weszli na scenę, Cocker wypiął pośladki, zatańczył i zszedł ze sceny. Pytany przez media o ten incydent, Cocker powiedział: "Była to forma protestu przeciwko Michaelowi Jacksonowi, który widzi siebie jako kogoś w rodzaju Chrystusa, z mocą uzdrawiania... po prostu wbiegłem na scenę i zacząłem się popisywać... próbowałem tylko zrobić coś, co każdy inny zrobiłby z wielką ochotą, jeśli tylko zdobyłby się na odwagę"[56]. Cockera poparła prasa brytyjska: magazyn Melody Maker z 2 marca 1996 proponował nadanie Cockerowi tytułu szlacheckiego, a Noel Gallagher stwierdził: "Jarvis Cocker to gwiazda i powinien otrzymać order". Gallagher powiedział też o zachowaniu Jacksona: "Powrót do tego kraju przez Michaela Jacksona po tym, co się stało – i myślę że każdy wie o czym mówię – ubieranie się w białą szatę, uważanie się za Mesjasza – za kogo on się ma? Za mnie?"[57].
W 1997 Jackson wydał album z nowym materiałem oraz remiksami hitów z HIStory, zatytułowany Blood on the Dance Floor (HIStory in the Mix)[53]; album stał się najlepiej sprzedającym się wydawnictwem z remiksami. Zawierał również pięć całkowicie nowych piosenek: "Blood on the Dance Floor", "Is It Scary", "Ghosts", "Superfly Sister" i "Morphine". Trzy zostały wydane na świecie: piosenka tytułowa, "Ghosts" i "Is It Scary". Piosenka tytułowa wspięła się na pierwsze miejsce w Wielkiej Brytanii. Single "Ghosts", "2Bad" i "Is It Scary" były oparte na filmie Jacksona Ghosts[58]. Ten krótkometrażowy film według scenariusza Michaela Jacksona i Stephena Kinga, wyreżyserowany przez Stana Winstona, zawierał wiele efektów specjalnych i choreografii, do muzyki napisanej przez Michaela Jacksona[59]. Teledysk do "Ghosts" trwa 39 minut i jest aktualnie najdłuższym na świecie[60]. Jackson zadedykował album Eltonowi Johnowi, który był dla niego wsparciem podczas uzależnienia od środków przeciwbólowych, głównie morfiny.
W 1998 Jackson zawarł ugodę pozasądową z gazetą Daily Mirror, która przeprosiła go za to, że określiła jego twarz jako "paskudnie zniekształconą i odrażającą". Steven Hoefflin, hollywoodzki chirurg plastyczny, przypuszczalnie operujący nos Jacksona, odradził mu wykonywanie dalszych operacji[38].
[edytuj] 2001-2003: Okres Invincible
W październiku 2001 Jackson wydał album Invincible[61], który zajął pierwsze miejsce na listach przebojów w trzynastu krajach[49]. Invincible sprzedał się w 13 mln egzemplarzy na całym świecie[62]. Singlami promującymi płytę były "You Rock My World", "Cry" oraz "Butterflies". Jackson wraz z 35 innymi artystami nagrał też singel przeznaczony na cele dobroczynne – "What More Can I Give", który z powodu konfliktu z Sony został wydany w nietypowy sposób, mianowicie w internecie. Aby go zakupić, należało wejść na odpowiednią stronę i za opłatą go pobrać. Singel ukazał się w dwóch wersjach językowych: angielskiej i hiszpańskiej. Tuż przed premierą Invincible Jackson poinformował prezesa Sony Music Entertainment, Tommy'ego Mottolę, że nie odnowi kontraktu[43]; kontrakt miał wygasnąć w wypadku dostarczenia przez wytwórnię albumów z całkowicie nowym materiałem, przeznaczonych do wydania przez Epic Records/SME. W 2002 wszystkie wydania singli, zdjęcia do teledysków i promocja albumu Invincible zostały odwołane. W rezultacie Jackson oskarżył Mottolę o niewspieranie afroamerykańskich artystów[43] i nazwał go "diabłem" i "rasistą", który używa swych czarnoskórych artystów do własnych celów[43]. Zarzucił mu też, że Mottola nazwał Irvinga Lorenzo (Irv Gotti) "grubym czarnuchem"[63][64]. Sony wydało oświadczenie zaprzeczające tym oskarżeniom, wskazując na fakt, że Mottola był kiedyś mężem gwiazdy pop Marii Carey. Sama Mariah Carey, kiedy została o zapytana o te oskarżenia przez Larry'ego Kinga w programie "Larry King Live", miała do nich obojętny stosunek[65].
7 września i 10 września 2001 Jackson zorganizował specjalny rocznicowy koncert Michael Jackson: 30th Anniversary Special w Madison Square Garden, celebrujący 30 lat jego solowej kariery scenicznej. Później koncert wyemitowano 13 listopada 2001[61]. W koncercie wzięło udział wielu artystów: Britney Spears, Nelly Furtado, Mýa, Usher, Whitney Houston, Billy Gilman, Shaggy, Rayvon, Rikrok, Destiny's Child, Monica, Deborah Cox, Rah Digga, Tamia, James Ingram, Gloria Estefan, 98 Degrees, Luther Vandross, Liza Minnelli, Lil' Romeo, Master P, 'N Sync, the Jacksons i Slash[66].
Po atakach na World Trade Center 11 września 2001 Jackson pomógł zorganizować koncert charytatywny United We Stand: What More Can I Give na RFK Stadium w Waszyngtonie. Koncert transmitowano 21 października 2001, wśród wielu czołowych artystów był też Jackson, który w finale wykonał swoją piosenkę "What More Can I Give".
Pod koniec roku 2002 fundacja Jacksona "Heal the World" zanotowała wartość aktywów netto na poziomie 3.542 dolarów, wydatki wyniosły 2.585 dolarów (głównie na honoraria za organizację koncertów). Fundacja zawiesiła działalność w Kalifornii w kwietniu 2002, przypuszczalnie w konsekwencji niedostarczenia rocznych sprawozdań, wymaganych dla organizacji zwolnionych z płacenia podatków. Fundacja „Heal the World” dzięki Michaelowi Jacksonowi przekazała na całym świecie miliony dolarów na leczenie dzieci, na skutek zawieszenia znalazła się jednak bez środków na dalszą działalność[67].
Jackson ze swym synem w Paryżu w 2006 r.
W listopadzie 2002 Jackson odwiedził Berlin, gdzie odebrał nagrodę za swoją pracę charytatywną. W hotelu Adlon, gdzie przebywał, doszło do kolejnego incydentu, który ściągnął na niego krytykę mediów. Przed hotelem zgromadzili się jego fani, którzy głośnym skandowaniem wyrażali dla niego poparcie. Kiedy, według gwiazdora, poprosili go również, by pokazał im swoje dziecko, ten przyniósł swojego syna na balkon, trzymając go prawym ramieniem i jednocześnie zakrywając jego twarz kawałkiem materiału, by chronić jego tożsamość przed mediami. Jackson na moment wystawił swoje dziecko za barierkę balkonu, wciąż je trzymając. Spowodowało to później oskarżenia określające Jacksona jako niebezpiecznego dla dzieci, czemu Jackson zaprzeczył. Kiedy fani zaczęli po raz kolejny wiwatować na cześć Jacksona, ten pojawił się później tego wieczoru jeszcze raz na balkonie, tym razem z dwójką starszych dzieci. W filmie dokumentalnym Living with Michael Jackson Jackson powiedział, że media myliły się w swych komentarzach na temat jego nieodpowiedzialności wobec własnych dzieci. "Kocham moje dzieci", oświadczył w filmie, "Trzymałem syna bardzo mocno. Dlaczego miałbym zrzucać dziecko z balkonu? To najgłupsza rzecz, jaką kiedykolwiek słyszałem"[68].
3 i 6 lutego 2003 w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych został wyemitowany kontrowersyjny film dokumentalny zatytułowany Living with Michael Jackson. Dokument ten zawierał wywiady z Jacksonem, które mówiły o jego życiu osobistym[69]. Brytyjski dziennikarz Martin Bashir i jego ekipa filmowa filmowała Jacksona przez 8 miesięcy, rejestrując też jego kontrowersyjne zachowanie w Berlinie. Szczególnie jedna część dokumentu wzbudziła kontrowersje, ukazująca Jacksona trzymającego za rękę, wówczas 13-letniego, chłopca chorego na raka Gavina Arviso i przyznającego się do dzielenia z nim sypialni (jednak nie wspólnego łóżka) oraz spania w jednym łóżku z innymi dziećmi. Jackson poczuł się zdradzony przez Bashira i uznał, że film oddał zniekształcony obraz rzeczywistości[70]. W odpowiedzi na różne spekulacje mediów wyświetlono później dwa programy specjalne: Michael Jackson: The Footage You Were Never Meant to See oraz Michael Jackson's Private Home Movies[71]. Michael Jackson: The Footage You Were Never Meant to See, który pokazano pod koniec lutego, przedstawiał pełną wersję dokumentu Living with Michael Jackson; Michael Jackson's Private Home Movies wyemitowano natomiast w kwietniu jako 2-godzinny program specjalny z komentarzem Jacksona. Również w 2003 pojawiły się informacje że Jackson pracuje nad nowym albumem studyjnym. W marcu 2003 wydano radiową edycję piosenki "Escape", po którym pojawiły się głosy, że jest to pierwszy singel z nowego albumu Jacksona. Prace nad albumem zostały z nieznanych powodów wstrzymane i zamiast niego wydano składankową płytę Number Ones.
[edytuj] 2003-2006: Proces, uniewinnienie i następstwa
Fani protestujący w Amsterdamie przeciwko uznaniu Michaela za winnego
W listopadzie 2003 Michael Jackson wraz z Sony Records wydał składankę swoich hitów na dysku CD oraz DVD, zatytułowaną Number Ones. Zawierała ona utwory Jacksona, które dotarły na pierwsze miejsca list przebojów. Składanka sprzedała się w nakładzie 6 mln egzemplarzy na całym świecie[72]. W dniu zaplanowanej premiery albumu, kiedy Michael Jackson znajdował się w Las Vegas, zajęty filmowaniem teledysku do "One More Chance" (jedynej nowej piosenki na Number Ones), Departament Szeryfa Santa Barbara przeszukał Neverland Ranch i wydał nakaz aresztowania Jacksona pod zarzutem molestowania dzieci[73]. Jackson został oskarżony o molestowanie Gavina Arviso, o którym opinia publiczna dowiedziała się w tym samym roku z filmu dokumentalnego Living with Michael Jackson. 18 grudnia 2003 Jackson został postawiony przed sądem z siedmioma zarzutami molestowania dziecka i dwoma zarzutami podawania alkoholu w celu popełnienia tego przestępstwa, wszystkie odnoszące się do tego samego chłopca, mającego mniej niż 14 lat. Jackson zaprzeczył oskarżeniom, mówiąc, że nocowanie dzieci w jego domu było pozbawione jakichkolwiek aktów natury seksualnej. Przyjaciółka Jacksona, Elizabeth Taylor, broniła go w programie "Larry King Live", mówiąc, że była u Jacksona i widziała ich "w łóżku oglądających telewizję. Nie było w tym nic nienormalnego. Nie było żadnego kontaktu fizycznego. Śmialiśmy się jak dzieci i oglądaliśmy mnóstwo Walta Disneya. Nie było w tym nic dziwnego"[74].
Proces rozpoczął się w Santa Maria w stanie Kalifornia 31 stycznia 2005 i trwał do końca maja 2005, kończąc się całkowitym uniewinnieniem Jacksona w czerwcu. Był to jeden z największych i najbardziej udokumentowanych przez media procesów w historii[75]. Popularność Jacksona poza granicami Stanów Zjednoczonych zapewniła tłumy reporterów[75]. W trakcie procesu do Santa Barbara zjechało również wielu fanów Jacksona; po ogłoszeniu wyroku uniewinniającego grupa 1200 z nich zgotowała Jacksonowi owację przy wyjściu z sądu[76].
Prokurator okręgowy okręgu Santa Barbara w Kalifornii, Tom Sneddon, podejmował dwukrotnie działania przeciwko Jacksonowi w związku z jego rzekomym molestowaniem dzieci. Pierwszy incydent z 1993 zakończył się bez postawienia zarzutów, drugi (z końca 2003) doprowadził dwa lata później do procesu. Doprowadziło to do spekulacji o osobistych motywach działania Sneddona i pragnieniu zemsty na Jacksonie[77]. Po przegranym procesie w 2005 Sneddon ogłosił swoją dymisję 6 czerwca 2006.
Po uniewinnieniu Jackson przeprowadził się do Bahrajnu, gdzie rzekomo kupił dom członka parlamentu Bahrajnu[78]. Jackson przypuszczalnie spędził tam czas na komponowaniu nowej muzyki, w tym singel dobroczynny przeznaczony dla ofiar huraganu Katrina, zatytułowany "I Have This Dream". Swych głosów przy nagrywaniu piosenki rzekomo użyczyli: Ciara, Snoop Dogg, R. Kelly, Keyshia Cole, James Ingram, Jermaine Jackson, Shanice i The O'Jays. Według Raymone Bain lista artystów obejmowała m.in. Mary J. Blige, Missy Elliott, Jaya-Z, Jamesa Browna i Lenny'ego Kravitza. Jako termin nagrania podano 13 września 2005, po wielu przesunięciach terminu singla jednak nigdy nie wydano. Dopiero później okazało się, że singiel nie zostanie wydany z powodu zerwania umowy przez Jacksona z wytwórnią "2 Seas Record", ponadto Michael Jackson nie poprosił o przesłanie mu jego singla i tym samym singiel pozostał w wytwórni.
10 czerwca 2005 r. została zwolniona rzeczniczka prasowa wytwórni Jacksona – Raymone Bain[79]. Na aktualnie nieistniejącej stronie internetowej wytwórni Jacksona podano jedynie komunikat następującej treści: "MJJ Productions z przykrością zawiadamia o zwolnieniu Raymone Bain i likwidacji Bain and Associates. Dziękujemy wam za współpracę". Bain powiedziała prasie, że nie została zwolniona i że tylko Michael Jackson, a nie jego wytwórnia (kierowana przez jego brata. Randy'ego Jacksona), może ją zwolnić.
[edytuj] 2006-2009: Visionary - This Is It
W lutym 2006 wytwórnia Jacksona wydała Visionary: The Video Singles, box zawierający dwadzieścia najpopularniejszych singli, które były wypuszczane na rynek sukcesywnie przez pięć kolejnych miesięcy[80]. 27 maja 2006 Michael Jackson odebrał Legend Award podczas ceremonii rozdania nagród MTV Japan's VMA Awards w Tokio. Było to jego pierwsze wystąpienie publiczne od czasu uniewinnienia od zarzutu molestowania nieletniego chłopca niemal rok wcześniej. Nagroda ta była wyrazem uznania dla jego zasług dla produkcji teledysków w ostatnich 25 latach. Zaraz po ceremonii wręczenia nagród Jackson pojawił się również na SMAPxSMAP[81]. 14 listopada 2006 Sony oficjalnie wydało box Visionary w Stanach Zjednoczonych[82] . Michael odwiedził również londyńskie biuro Guinness World Records, gdzie otrzymał osiem nagród[83]. 15 listopada 2006 Michael Jackson otrzymał nagrodę "Chopard Diamond Award" za sprzedaż ponad 100 mln albumów. Było to jego drugie publiczne wystąpienie od czasu procesu w 2005[84]. Pomimo spekulacji prasy brukowej przed tym koncertem[85][86][87] Jackson nie wykonał tam "Thrillera", natomiast dołączył do chóru, aby zaśpiewać "We Are the World". W materiale filmowym z tego wydarzenia widać Michaela wzruszonego uwielbieniem, jakie okazywała mu publiczność. Według kierownika Działu Public Relations World Music Awards, (Juliusa Justa), nagłośnienie podczas wydarzenia zostało wyciszone ze względu na późną porę. Odpowiedzialni pracownicy Earl's Court (miejsca, w którym odbywała się ta impreza) powiedzieli, że uczyniono to, aby show mógł trwać godzinę dłużej i odbywać się po godz. 11[88].
30 grudnia 2006, po śmierci Jamesa Browna, Jackson wziął udział w pogrzebie tego "ojca chrzestnego soulu", wśród 8 tys. zgromadzonych byli też rodzina, przyjaciele i fani Jacksona[89]. Al Sharpton, bliski przyjaciel Browna, wygłosił na pogrzebie przemówienie, w którym oświadczył, że w ostatniej rozmowie z Brownem ten powiedział mu, że artyści tacy jak Jackson muszą dalej tworzyć pozytywną muzykę dla wszystkich ludzi[89].
Pod koniec 2006 pojawiło się nagranie zatytułowane "No Friend of Mine (Gangsta)". Piosenka zawiera partię wokalną Jacksona[90].
24 grudnia 2006 Jackson opuścił Irlandię i powrócił do Stanów Zjednoczonych, gdzie zamieszkał w Las Vegas[91]. W rozmowach z dziennikarzami wspomniał o planach spotkań z fanami w Japonii w marcu następnego roku. Na jedno z tego rodzaju spotkań, zorganizowanych dla japońskich specjalistów od biznesu, wstęp miał kosztować 3500 dolarów. Jackson wyjaśnił powód, dla którego wybrał Japonię: "Moi przyjaciele i fani w Japonii wspierali mnie i moją rodzinę przez wiele, wiele lat".
9 marca 2007 Jackson przybył na dwa wspomniane wyżej spotkania w Japonii, gorąco witany przez setki swoich fanów na lotnisku Narita. Na pierwszym spotkaniu, na którym opłata za wstęp wynosiła 3500 dolarów, pojawiło się 400 fanów i niepełnosprawnych dzieci (które weszły za darmo)[92]. Goście mogli spędzić od 30 sekund do minuty razem z Jacksonem. Jenny Sasaki, jedna z fanek, powiedziała, że "jest to nieporównywalne do niczego wydarzenie; kocham Michaela Jacksona, jego muzykę, jego wrażliwość i dobroć"[92]. Po wielu dniach spotkań z fanami Jackson spotkał się też z blisko 3000 amerykańskich żołnierzy stacjonujących w Japonii i członkami ich rodzin, zebranymi w Camp Zama. Jackson, po uściśnięciu dłoni i podziękowaniu żołnierzom za ich służbę, przemówił do zebranych, mówiąc: "Ci z was, którzy pojawili się tutaj, są najbardziej wyjątkowymi ludźmi na świecie. To dzięki wam, którzy tu jesteście oraz dzięki innym, którzy tak mężnie oddają swe życie, by nas chronić, dzięki wam możemy cieszyć się wolnością". W obozie Jackson przybył również na ceremonię awansowania żołnierzy i przypiął do ich mundurów szpilki[93].
Po opuszczeniu Japonii Jackson zatrzymał się w Londynie. Po powitaniu przez fanów na lotnisku Heathrow pojechał do hotelu Carlton Towers, w którym się zatrzymał podczas tej krótkiej wizyty. W hotelu Michael zaczął rozdawać autografy, napór fanów był jednak tak duży, że wraz z dziećmi został przetransportowany w bezpieczne miejsce. Następnie powrócił do Las Vegas, na lotnisku jego fani entuzjastycznie przywitali też jego dzieci, przynosząc im kwiaty i podarunki[94].
W trzecim kwartale 2007 Jackson zapowiedział wydanie swojego nowego albumu. Media spekulowały na temat jego współpracy z will.i.am (z The Black Eyed Peas)[95], Teddym Rileyem[96], DJ Whoo Kid[96], Akonem[95], Chrisem Brownem i 50 Centem[95]. Jackson założył The Michael Jackson Company, która miała trzymać pieczę nad jego finansami oraz wydawaniem kolejnych albumów. Jackson w ramach promocji nowej płyty planował też kolejną trasę koncertową[97].
11 lutego 2008 została wydana edycja specjalna albumu Thriller z okazji 25-lecia premiery albumu. Na płycie oprócz podstawowych dziewięciu utworów, znalazły się remiksy wykonane przez znane gwiazdy oraz jeden niepublikowany wcześniej utwór "For All Time". Remiks "Wanna Be Startin' Somethin' zawiera kilka sekund nowego wokalu Jacksona. 1 lipca 2008 w internecie pojawiła się piosenka "Hold My Hand", wykonywana w duecie z Akonem. Wytwórnia Akona stwierdziła, że najnowszy album muzyka jeszcze nie jest ukończony, więc nie wiadomo, czy "Hold My Hand" trafi na tracklistę oraz czy znajdzie się na singlu[98][99].
Na przełomie lat 2008/09 Michael Jackson pracował nad nowym studyjnym albumem. Na początku marca poinformował fanów, iż dokonywał już selekcji piosenek, jakie mają się pojawić na albumie, potem 13 marca 2009 roku, na O2 Arena w Londynie ogłosił, iż planuje powrót na scenę, dając serię 50 występów od 7 lipca 2009 do 6 marca 2010 roku, potem jednak olbrzymia wyprzedaż biletów tj. 11 szt. na sekundę, spowodowała przedłużenie trasy o kolejne 40 występów oraz ze względu na zaawansowaną i nowatorską technikę koncertów (22 różne rozpoczęcia występów) opóźniono występy przestawiając datę rozpoczęcia koncertów na 13 lipca 2009 aż do 10 marca 2010, z których wszystkie miały odbyć się w sali koncertowej O2 Arena w Londynie. Koncerty te, zatytułowane This Is It[100], miały być jego pierwszymi od trasy koncertowej HIStory World Tour w latach 1996–97.[101]. Na początku 2009 nagrał teledysk, pod roboczą nazwą "Dome Project", który miał zostać wyświetlony podczas występu na żywo w Londynie. Na połowę lipca 2009 planowane było zakończenie jego postprodukcji[102][103]. Koncerty jednak nie mogły się odbyć a nowy album studyjny nie został wydany, z powodu śmierci Michaela na trzy tygodnie przed pierwszym występem. Niedługo po śmierci firma Sony z Kennym Ortegą ogłosili, że powstanie film z prób Michaela pt. Michael Jackson's This Is It[104], który będzie wyświetlany w kinach na całym świecie tylko przez 2 tygodnie, po 2 tygodniach przedłużono jego wyświetlanie o kolejne trzy tygodnie. Profit ze sprzedaży biletów to ok. 200 mln. $. Przed wejściem do kin, Sony wydało także soundtrack pt.This Is It[105] 26 października 2009 roku gdzie znalazły sie wszystkie utwory, jakie wykonywał Michael na próbach plus 1 nowy utwór nigdy nie wydany przez Michaela zatytułowany This Is It. Utwór ten został skomponowany i napisany przez Michaela oraz Paula Ankę w trakcie sesji do albumu Thriller. Album This Is It w ciągu 5 miesięcy sprzedał się w 1 754 000 kopii. Natomiast Sony oświadczyło, że wyda nowy studyjny album Michaela w późniejszym terminie, ponieważ prace nad nim nie zostały zakończone, i wydadzą go, gdy to nastąpi. W między czasie zostało ujawnione, że Michael pracował nad dwoma albumami a nie jednym. Drugi album nad którym Michael pracował był w zupełnie innym charakterze muzycznym. Michael zaczął komponować muzykę klasyczną i istnieje tylko urywek utworu jaki został nagrany na prośbę Michaela, ponieważ nigdy nie został on ukończony z powodu śmierci piosenkarza[106].
25 czerwca 2009 o godzinie 12:21 do wynajmowanej przez Jacksona rezydencji w Holmby Hills w Los Angeles wezwano pogotowie ratunkowe po tym, jak próby reanimacji Jacksona przez jego osobistego lekarza nie powiodły się[107][108][109]. Muzyk został przewieziony do szpitala uniwersyteckiego UCLA Medical Center, gdzie według brata Jacksona, Jermaine'a, był resuscytowany przez ponad godzinę[109]. Zgon potwierdzono o godz. 14:26 czasu lokalnego (23:26 czasu polskiego)[110][17][109]. Podaną do wiadomości publicznej przyczyną śmierci było nagłe zatrzymanie krążenia[111][109]. Sekcję zwłok Jacksona przeprowadzono 26 czerwca 2009, jednak jej ostateczne wyniki ogłoszone zostaną po badaniach toksykologicznych, które według oficjalnego oświadczenia rzecznika prasowego zakładu medycyny sądowej w Los Angeles (Los Angeles County Coroner) tzw. koronera, mogą potrwać do 6 lub 8 tygodni[112]. Policja z Los Angeles zapowiedziała wszczęcie śledztwa w sprawie śmierci muzyka[109][113]. W listopadzie 2011 roku, po trwającym dwa lata dochodzeniu, osobisty lekarz Michaela Jacksona – Conrad Murray – został uznany winnym nieumyślnego zabójstwa piosenkarza, poprzez podanie propofolu. Stosowanie tego środka w warunkach domowych jest niedozwolone[114][115].
[edytuj] Wyniki autopsji
Wynik autopsji[116] Michaela Jacksona został opublikowany przez AP od koronera z Los Angeles dn. 2 października 2009 roku, w którym stan Michaela przedstawił następująco: "piosenkarz był w stosunkowo dobrym stanie zdrowia, jak na swój wiek i nie wykryto żadnych narkotyków w jego układzie". Koroner z Los Angeles pokazał raport, w którym były szczegóły takie jak: waga 62 kg, która jest normą przy wzroście 175 cm. Jego serce było mocne bez jakichkolwiek śladów chorób. Jego nerki i wiele innych narządów były w normie. Raport także mówi o szczegółach wyglądu ciała od głowy do pleców. Miał 7-centymetrową bliznę za lewym uchem i jeszcze jedną za prawym. Bliznę także miał na nozdrzach i jedną, 10-centymetrową bliznę na prawym ramieniu. Miał parę blizn o wymiarach 7 cm na szyi i mniejsze blizny na dłoniach i nadgarstku. Była także mała blizna niedaleko pępka i 5-centymetrowa blizna na prawej ręce od strony brzucha. Zaczynał łysieć z przodu głowy, ze swoich wcześniej opisywanych mocno kręconych włosów. W miejscu łysiny był zrobiony ciemny tatuaż rozciągający się na czubku głowy od ucha do ucha. Widoczny był artretyzm w dolnej części kręgosłupa i na niektórych palcach. Koroner znalazł także depigmentację skóry na całej klatce piersiowej, brzuchu, twarzy i dłoniach.
Tłumy i reporterzy przed UCLA Medical Center, 25 czerwca 2009
Niemal natychmiast po śmierci Michaela Jacksona jego zgon zaczęto porównywać do śmierci Elvisa Presleya, który zmarł w 1977 roku w wieku 42 lat. Gil Troy, profesor historii najnowszej na Uniwersytecie McGill, podkreślił w artykule poświęconym śmierci Jacksona jego ważną rolę w historii:
|
Długo po tym, gdy tragiczny koniec życia Jacksona zostanie zapomniany, jego ważna rola w zasypywaniu przepaści między białymi i czarnymi Amerykanami pozostanie w pamięci (...). Jeśli Reagan używał swojego statusu celebryty, by zamazywać linie podziału między przywództwem a scenicznym show; jeśli Bill Cosby używał go, by sugerować, że dumni czarni mogą żyć "po białemu"; to Michael Jackson jako celebryta kompletnie zamazał granice między byciem czarnym i białym, gejem i heteroseksualistą [117].
|
Madonna i Diana Ross oświadczyły, że były zrozpaczone na wieść o śmierci Michaela Jacksona[118][119]. Jego była żona Lisa Marie Presley wspomniała o rozmowie z Jacksonem czternaście lat temu i jego obawach przed "skończeniem" jak Elvis, jej ojciec[120]. Długoletnia przyjaciółka Jacksona, Elizabeth Taylor, powiedziała, że "nie wyobraża sobie życia bez niego"[121]. Żal wyraziło też wielu innych artystów, m.in. Paul McCartney, Mariah Carey, Liza Minnelli[119], Britney Spears czy Justin Timberlake[122].
W Kongresie Stanów Zjednoczonych, członkowie Izby Reprezentantów Diane Watson i Jesse Jackson, Jr. wnioskowali o uczczenie zmarłego muzyka minutą ciszy[123]. Prezydent USA Barack Obama złożył kondolencje rodzinie i fanom Michaela Jacksona, podkreślając, że był wyjątkowym artystą i ikoną muzyki, mimo pewnych tragicznych i smutnych aspektów jego życia[124].
Wieści o śmierci Jacksona szybko rozprzestrzeniły się w Internecie, powodując awarię lub spowolnienie niektórych stron. Operatorzy Google przypuszczali najpierw, że ich wyszukiwarka została zaatakowana przez hakerów i tymczasowo zablokowali dostęp do wyrażenia "Michael Jackson", które wpisywało miliony użytkowników. Awarii doznały też Twitter[125], Wikipedia[126] oraz, na 40 minut, komunikator internetowy AOL. AOL nazwał to "istotnym momentem w historii Internetu", dodając, że nigdy nie widzieli czegoś podobnego na taką skalę[127].
1 lipca 2009 ujawniono treść spisanego w 2002 roku testamentu Jacksona. Wyczytać w nim można, że piosenkarz zażyczył sobie, by dziećmi zaopiekowała się ich babcia – Katherine, lub w przypadku takiej niemożności opiekować się miała piosenkarka Diana Ross[128]. Majątkiem zarządzać mieli współpracownicy gwiazdora (lub jego dzieci, kiedy ukończą pełnoletność), którzy pieniądze powinni przekazać na "Fundusz Powierniczy Rodziny Michaela Jacksona". Z testamentu Jackson wykluczył Debbie Rowe – matkę dwójki najstarszych dzieci oraz swojego ojca Joego Jacksona[128].
[edytuj] Uroczystości żałobne
7 lipca 2009 w Hall of Liberty w Forest Lawn Memorial Park na Hollywood Hills odbyła się prywatna ceremonia żałobna dla rodziny Jacksonów. Następnie, wykonana ze złota trumna Michaela Jacksona została przewieziona do Staples Center, gdzie odbyła się publiczna ceremonia pożegnalna[129]. W hali tej Jackson przeprowadzał próbne występy na dwa dni przed swoją śmiercią[130].
Ciało przechowywane w przycmentarnej chłodni zostało złożone do grobu 3 września na cmentarzu Forest Lawn w Los Angeles[131].
Jako największa gwiazda od czasów Elvisa Presleya[29] Michael Jackson wywarł wielki wpływ na muzykę i kulturę świata, przełamując wiele barier społecznych i torując drogę nowoczesnej muzyce pop oraz pojęciu nowoczesnej gwiazdy muzyki pop we własnym kraju[132].
Określano go jako "ogromnie ważną postać w historii pop-kultury"[133], osobę wywierającą "gigantyczny wpływ"[132] i, mimo że pod koniec życia rzadko pojawiał się w mediach, pozostawał jedną z najpopularniejszych gwiazd muzycznych. Może też o tym świadczyć wyprzedanie w ciągu kilku godzin 750 tys. biletów na cykl 50 planowanych koncertów[134].
Michael Jackson dał się poznać jako artysta tworzący w wielu stylach muzycznych, który również współpracował z innymi gwiazdami sceny muzycznej, pojawiając się na ich płytach i koncertach, bądź – nagrywając własne albumy – samemu zapraszając gości. Wywarł wpływ na całe pokolenia wykonawców hip-hopu, popu i R&B, m.in. Mariah Carey[135], Ushera[136], Britney Spears[135], Justina Timberlake'a[137], Chrisa Browna[138] i wielu innych.
[edytuj] Teledyski i MTV
Michael Jackson był pierwszym artystą, który zwykły teledysk podniósł do rangi sztuki[132], ustanawiając nowy rodzaj opowiadającego historię mini-filmu, w którym muzyce i śpiewowi towarzyszą układ taneczne. Ten rodzaj teledysku zdominował gatunek do dziś. Pojęcie mini-filmu – zapoczątkowane przez "Thrillera" w 1983, ale widoczne również w innych teledyskach Jacksona, jak "Ghosts", "Bad", "Smooth Criminal" czy "Remember the Time" – pozostało w znacznej mierze zarezerwowane tylko dla niego; scena zespołowego tańca z "Thrillera" była też jednak odtwarzana w wielu innych miejscach, od hinduskich filmów do ceremonii ślubnych[139][140].
Głównym czynnikiem, któremu teledyski Michaela Jacksona zawdzięczają swój sukces, była stosunkowo młoda w momencie ich powstawania stacja muzyczna MTV, założona w 1981, która często umieszczała teledyski Jacksona w swojej ramówce przez całe lata 80. Aczkolwiek początkowo Jackson musiał walczyć z MTV o emisję swoich teledysków. W 1983, kiedy wydał "Billie Jean" (pierwszy teledysk z Thrillera), MTV rzadko transmitowała teledyski czarnoskórych artystów i odrzucała prośby Jacksona[141]. Prezes CBS Records, Walter Yetnikoff, postawił w związku z tym MTV ultimatum: "Puszczam wszystko co mamy, wszystkie nasze produkty. Nie zamierzam dawać wam więcej teledysków. I, kurwa, zamierzam publicznie powiedzieć o fakcie, że nie chcecie grać muzyki czarnego gościa"[141]. Jego twarde stanowisko i retoryka podziałały: MTV ustąpiła i zaczęła transmitować "Billie Jean", zapoczątkowując owocną współpracę z Jacksonem na długie lata. Kiedy 14-minutowy "Thriller" pojawił się w grudniu 1983, MTV nadawała go dwukrotnie w ciągu godziny.
Michaelowi Jacksonowi przypisuje się stworzenie wizerunku MTV jako telewizji promującej "pionierskie teledyski, takie jak "Thriller", "Billie Jean" i "Beat It""[142]. Pod wpływem Jacksona MTV skupiła się na teledyskach popowych i z gatunku R&B, odchodząc coraz bardziej od rocka[75].
[edytuj] Legenda Thrillera
Thriller, wydany w 1982, stał się najbardziej kasowym albumem wszech czasów i jednym z najcieplej przyjętych przez krytykę, zmieniając Jacksona w Elvisa bądź Beatlesów swojego pokolenia i czyniąc z niego ikonę popu[141]. Pozostaje największym dokonaniem muzycznym Jacksona. Od lat 80. jest istotną częścią amerykańskiej kultury, jak opisano to w magazynie TIME: "Te liczby, które są niesamowite, są również niepodważalne. Ilu było Beatlesów? (...) Ile nagród Grammy zdobył Michael Jackson 28 lutego? Ile egzemplarzy Thrillera sprzedano?"[29] "Billie Jean", drugi i najlepiej sprzedający się singel Jacksona, opisany został jako "jedna z najbardziej ekscentrycznych dźwiękowo, psychologicznie przepełnionych, groteskowo szczerych rzeczy, która kiedykolwiek wylądowała w pierwszej czterdziestce w radiu"[141]. Wcześniejsze dokonania Jacksona na Off the Wall zawierały disco-funkowe kombinacje, lecz "Billie Jean" opierała się na "pulsującej, kociej linii basowej, rytmie trzaskającego bicza i niesamowitej wielościeżkowej partii wokalnej, rykoszetującej pomiędzy dźwiękami klawiszy i strun"[141], zawierała nowe brzmienie, które uczyniło wokal Jacksona podstawowym produktem muzyki pop i ustanowiło post-soulowe brzmienie, "którego echo jest słyszalne po dziś dzień"[141]. Oprócz utworu tytułowego i towarzyszącego mu teledysku, inny pamiętny singel z albumu to "Beat It", który Jackson opisał jako "typ piosenki rockowej, która jest jednocześnie czymś innym od tego rodzaju muzyki, którą słychać na liście przebojów w radiu"[143]. Piosenka stała się wielkim hitem, wspomagana przez "wymiecione gitarowe solo Eddiego Van Halena"[143].
Oprócz nadania Jacksonowi statusu ikony muzyki pop, Thriller zrewolucjonizował przemysł muzyczny. Gil Friesen za pośrednictwem A&M Records oświadczył, że "cały przemysł ma w tym sukcesie jakiś udział"[29]. W latach swojej świetności Thriller był praktycznie osobną gałęzią przemysłu rozrywkowego, wraz z dokumentem Making of Michael Jackson's Thriller, opisującym tajemnice produkcji nowego teledysku, który wydano na Gwiazdkę 1983, a który sprzedał się do marca 1984 w 350 tys. egzemplarzy[29]. Thriller wywarł wielki wpływ na przemysł muzyczny, który zaczął przywiązywać większe znaczenie do dystrybucji albumów. Po Thrillerze wydawnictwa muzyczne zaczęły naśladować sposób wydawania albumów Michaela Jacksona, które ukazywały się co kilka lat. Poza tym Thriller pomógł powrócić czarnej muzyce do komercyjnych stacji radiowych, z których zniknęła ona niemal dekadę wcześniej. To otwarcie drzwi przez Jacksona Quincy Jones skomentował następująco: "Nie ma żadnych wątpliwości, zabrał nas do miejsca, do którego należymy. Czarna muzyka grała drugie skrzypce przez długi czas, lecz jego duch jest napędem popu. Michael ma połączenie z każdą duszą na świecie"[29].
[edytuj] Styl i występy
Wśród najbardziej podziwianych aspektów kariery Michaela Jacksona znajdują się jego taniec, styl ubierania się i styl wokalu, które zainspirowały wykonawców na całym świecie. W 1984 magazyn TIME napisał o stylu artysty: "Jego wysoki tenor brzmi, jakby był członkiem jakiegoś chóru chłopięcego, nawet jeśli seksualny dynamizm, napromieniowany łukiem jego tańczącego ciała sprawiają naprawdę atomowe wrażenie. Jego giętkie ciało, przepastne oczy, długie rzęsy mogą być zagrożeniem, gdyby Jackson dał, choćby przez sekundę, znak, że jest osiągalny"[29]. Możliwości taneczne Jacksona były zawsze ważną częścią jego życia, jedną z tych, które szlifował poprzez regularny trening i poświęcenie, według TIME, poprzez "zamykanie się w domu w pokoju bez luster" (według Jacksona "lustra sprawiają, że przybierasz pozę"). Podczas tych treningów Jackson wyzwalał się przy własnej muzyce lub utworach Isley Brothers' Showdown, trenując coś, co Dancer Hinton Battle nazwał "ruchami, które zabijają. To połączenie, które naprawdę wyróżnia go jako artystę. Obrót, zatrzymanie się, wymach nogą, zsunięcie kurtki, obrót, stop. I to sunięcie, kiedy idzie do przodu, posuwając się do tyłu. Potrójne obroty i stawanie na palcach. To znak firmowy, ruch, którego wielu profesjonalistów nie powinno nawet próbować. Jeśli ci się nie uda, możesz naprawdę zrobić sobie krzywdę"[29]. Możliwości taneczne Jacksona, czasem porównywane do wielkich postaci przeszłości, jak James Brown, Fred Astaire czy Rudolf Nuriejew[133], złożyły się na jego status najlepszego artysty wszech czasów.
"Billie Jean" wykonane na Motown 25 16 maja 1983 jest szeroko określane jako najlepsze wykonanie w historii, pomimo faktu, że Jackson śpiewał z playbacku. Ponad 50 mln widzów obejrzało jego najpopularniejszą piosenkę w tym okresie kariery[141]. Zapoczątkowało to kolejny wzrost jego popularności, zainicjowane przez pierwsze wykonanie moonwalka, ruchu tanecznego, mającego na celu wywołanie złudzenia, że tancerz porusza się do przodu, lecz w rzeczywistości porusza się do tyłu. Moonwalk stał się znakiem firmowym Jacksona, wykonywanym przez niego wielokrotnie podczas kolejnych pokazów "Billie Jean". Jackson nie wynalazł tego ruchu tanecznego, lecz doprowadził go do perfekcji i nadał mu nazwę, wprowadzając go na stałe do kultury amerykańskiej. Wiele osób z różnych pokoleń po obejrzeniu Motown 25 starało się naśladować ruch Jacksona. Jego stroje, począwszy od srebrno-białej rękawicy po kurtkę z Thrillera, stały się składnikiem jego image'u. "Kręcone włosy i pojedyncza rękawica, kurtka z zamkiem błyskawicznym" stały się ulubionym strojem wielu Amerykanów w Stanach Zjednoczonych w latach 80.[144] Jackson również ze swojego kapelusza uczynił znak rozpoznawczy swoich pokazów. Wielu współczesnych artystów składało mu hołd, czego przykładem jest jeden z wykonawców w amerykańskim Idolu Sanjaya Malakar.
[edytuj] Nagrody i uznanie
Michael Jackson jest najbardziej uhonorowanym artystą w historii. W trakcie swojej 40-letniej kariery otrzymał liczne tytuły i nagrody, w tym nagrodę World Music Award dla najlepiej sprzedającego się artysty wszech czasów, Millennium, American Music Award dla Artysty Stulecia[145] i nagrodę Bambi dla Artysty Pop Millennium[146]. Jego nazwisko dwukrotnie umieszczono w Rock and Roll Hall of Fame (jako członka Jackson 5 w 1997 i jako artysty solowego w 2001)[45] i miejsce w Songwriters Hall of Fame[147].
[edytuj] Firma Michaela Jacksona
27 czerwca 2006 roku piosenkarz założył własną firmę – The Michael Jackson Company, Inc. Jej dyrektorem naczelnym została rzeczniczka Jacksona, Raymone Bain. Firma zajęła miejsce aktualnie niedziałającej MJJ Productions[148]. W przeciwieństwie do MJJ Music nie jest to wydawnictwo muzyczne.
Nowa firma zajmuje się restrukturyzacją osobistych i biznesowych spraw Jacksona. Firma jest również odpowiedzialna za finanse. Oficjalna strona internetowa miała zostać uruchomiona pod koniec 2007, aby pomóc w promocji nowej muzyki i informować społeczność o najnowszych dokonaniach kariery Jacksona. Zapowiedziano, że Simon Cowell (juror z amerykańskiej wersji Idola) pomoże Jacksonowi w pracy na rocznicę wydania albumu Thriller[149].
[edytuj] Michael Jackson i inni
- Elizabeth Taylor była wieloletnią przyjaciółką Jacksona. Była pierwszą osobą, która nazwała go królem popu[150].
- 1969 roku, Berry Gordy, założyciel Motown powiedział, że to Diana Ross odkryła The Jackson 5 (mimo iż nie odpowiadało to prawdzie), aby wypromować zespół, który właśnie dostał się pod skrzydła wytwórni. Tytuł pierwszego albumu zespołu rodziny Jacksonów brzmiał Diana Ross Presents the Jackson 5, sugerując, że to właśnie piosenkarka stała za odkryciem J5. Faktycznymi odkrywcami grupy byli Bobby Taylor i Gladys Knight[151]. Jackson i Ross zagrali razem w filmie Czarnoksiężnik z Krainy Oz z 1978 roku. Michael Jackson napisał i wyprodukował utwór "Muscles" dla Diany, który w 1982 r. znalazł się w pierwszej dziesiątce Billboard Hot 100. W studiu nagraniowym Jackson nie był w stanie poprowadzić Ross. Kiedy Diana powiedziała mu: "Michael, ty jesteś mężczyzną, jesteś szefem", Jackson odparł: "... ale Diane, po prostu nie jestem w stanie wydawać ci poleceń!"[151] Przy kręceniu teledysku do utworu Diana była zaskoczona efektem operacji plastycznej Jacksona i zapytała asystenta: "Mój Boże, co ten chłopiec ze sobą robi?". Asystent odparł: "Mówią, że stara się do pani upodobnić, panno Ross". Diana odrzekła: "To ja TAK wyglądam?!"[151].
- Rod Temperton to kompozytor, którego utwory znalazły się na największych albumach Jacksona – Off the Wall (1979) i Thrillerze (1982). Były to:
- Gitarzysta Guns N' Roses, Slash nagrał z Jacksonem kilka utworów: "Black or White", "Give in to Me" z płyty Dangerous i "D.S" z płyty HIStory. Slash zagrał też w teledysku do "Give in to Me" oraz pojawiał się przy koncertowych wykonaniach "Black or White" (30th Anniversary).
- Paul McCartney rozpoczął swoją współpracę z Jacksonem od utworu "Girlfriend", który znalazł się na albumie Jacksona Off the Wall (wcześniej utwór nagrany na potrzeby albumu McCartneya London Town). Następnie Michael Jackson zaprosił McCartneya do nagrania gościnnego wokalu na jego kompozycji "The Girl Is Mine", która stała się pierwszym singlem albumu Thriller. Ostatnie dwa owoce współpracy artystów to utwory "Say Say Say" (wraz z teledyskiem) i "The Man", zamieszczone na płycie Paula Pipes of Peace.
- Michael Jackson przyjaźnił się także z wokalistą grupy Queen Freddiem Mercurym. Nagrali wspólnie utwór "There Must Be More To Life Than This" (wczesna wersja z 1981, utwór zamieszczony na płycie Mercury'ego Mr. Bad Guy, bez udziału Jacksona) oraz "State of Shock" (wersja z Mercurym dostępna w sieci, utwór trafił na płytę The Jacksons Victory w duecie wokalnym Jacksona z Mickiem Jaggerem). Jackson był pod wielkim wrażeniem utworu Queen "Another One Bites the Dust"[152].
- Celine Dion – gwiazda była wierną fanką artysty. Była już znaną piosenkarką we Francji i Kanadzie, kiedy oglądając w tv występ Jacksona oświadczyła, że też chce zrobić karierę międzynarodową. Kilka lat później, już jako diva o międzynarodowej sławie zaśpiewała ze swoim idolem w piosence "What more can I give". W czasie, kiedy Celine Dion występowała w spektaklu "A new day..." w Las Vegas, w specjalnie dla niej wybudowanym amfiteatrze mieszczącym ponad 5000 widzów, Michael obejrzał jej koncert. Celine powiedziała później, że po koncercie Jackson chciał poznać wszystkie sekrety przedstawienia prezentowanego na tle wówczas największego na świecie wyświetlacza LED.
[edytuj] Tematyka tekstów
Michael Jackson w swoich tekstach poruszał różnorodną tematykę, między innymi:
- dobra zabawa, taniec, korzystanie z życia (głównie album Off the Wall, 1979)
- tabloidy opisujące jego życie osobiste, fotografujący go dziennikarze, zainteresowanie mediów jego życiem osobistym – począwszy od utworu "Leave Me Alone" (wersja CD albumu Bad z 1987), gdzie Jackson nawoływał wszystkich, by dali spokój jego życiu osobistemu; inne przykłady z kolejnych płyt to: "Why You Wanna Trip On Me" (Dangerous, 1991); "Scream", "Tabloid Junkie" (HIStory, 1995); "Privacy" (Invincible 2001)
- miłość w jej różnych aspektach:
- miłość młodzieńcza: "The Girl Is Mine" (Thriller, 1982)
- rozstanie: "She's Out of My Life" (Off the Wall, 1979), "Who Is It" (Dangerous, 1991)
- miłość fizyczna: "In The Closet" (Dangerous, 1991), "Break Of Dawn" (Invincible, 2001), "Superfly Sister" (Blood on the Dance Floor: HIStory In The Mix, 1997)
- miłość emocjonalna: "Remember the Time" (Dangerous, 1991), "Best Of Joy" (Michael, 2010)
- "ciemne" aspekty miłości: "Billie Jean" (Thriller, 1982), "Dirty Diana" (Bad, 1987), "Dangerous" (Dangerous, 1991)
- głód, choroby, dewastacja świata naturalnego, nawoływania do naprawy świata: "We Are the World" (singel charytatywny, 1985), "Man in the Mirror" (wraz z teledyskiem, Bad, 1987), "Heal the World" (Dangerous, 1991), "Earth Song", "They Don't Care About Us" (HIStory, 1995)
- rasizm: "Black Or White" (Dangerous, 1991), "They Don't Care About Us" (HIStory, 1995)
- własne przeżycia: "Childhood" (HIStory, 1995), "Morphine" (Blood on the Dance Floor: HIStory In The Mix, 1997), "Stranger in Moscow" (HIStory, 1995)
- odniesienia do procesów sądowych: "D.S.", "This Time Around" (HIStory, 1995), "Unbreakable" (Invincible, 2001)
[edytuj] Dyskografia
-
[edytuj] Albumy studyjne
[edytuj] Filmografia
- The Jacksons TV Show to serial, który emitowano od 16 czerwca 1976 do 9 marca 1977. Występowali w nim: Jackie, Tito, Marlon, Michael, Randy, Rebbie, La Toya i Janet Jackson[154].
- W 1988 roku wizerunek Jacksona wykorzystano w reklamie Pepsi[155]. Elementem kampanii była zmodyfikowana wersja utworu "Billie Jean"[156]a także takie piosenki jak "Bad"[157]i "I'll Be There"[158].
[edytuj] Gry wideo i rozrywka
Michael Jackson pasjonował się również grami elektronicznymi. Swoje Neverland Ranch wyposażył w różne systemy wideogier i automaty do gier arcade[159][160][161]. On sam jako postać pojawił się w grach:
- Michael Jackson's Moonwalker, wydana przez Sega Corporation w 1990 roku, której Michael Jackson jest współtwórcą, jak również głównym bohaterem[160][161].
- Space Channel 5, w której w ostatnim etapie gracz napotyka na postać "Space Michael", wzorowaną na artyście, której także użyczył głosu[160][161][162].
- Space Channel 5 Part 2, gdzie ponownie pojawia się "Space Michael", tym razem jako jeden z bohaterów[161].
- Ready 2 Rumble Round 2, w której Jackson jest ukrytym pięściarzem. Była to ostatnia gra, w której wykorzystano postać Michaela Jacksona[161].
- Michael Jackson: The Experience, wydana przez firmę Ubisoft w 2010 roku
Ponadto Jackson miał wpływ na gry:
- Sonic the Hedgehog 3, do której podczas produkcji Jackson miał skomponować muzykę, jednakże w związku ze skandalem wokół jego osoby wkład artysty rzekomo został usunięty[163]. Ze względu na podobieństwo do twórczości Jacksona wciąż jednak istnieją wątpliwości co do autorstwa muzyki końcowej[164].
- Grand Theft Auto: Vice City, w której wykorzystano dwa utwory artysty: "Billie Jean" i "Wanna Be Startin' Somethin'"[165].
- Guitar Hero World Tour, gdzie dostępna jest piosenka "Beat It"[161].
- World of Warcraft, w której Nocny Elf po wpisaniu komendy
/dance tańczy jak Jackson w teledysku "Billie Jean"[166].
- Guild Wars, w której po wpisaniu komendy
/dance:[167]
- zabójca (ang. male Assassin) wykonuje taniec z elementami choreograficznymi z teledysku "Moonwalk",
- nekromantka (ang. female Necromancer) wykonuje taniec Jacksona z teledysku "Thriller",
- patron (ang. male Paragon) tańczy do choreografii z teledysku "Beat It".
- Plants vs. Zombies, gdzie niektóre zombie wyglądają i tańczą jak artysta w teledysku "Thriller"[161][168].
- Leisure Suit Larry: Box Office Bust, wydana w marcu 2009 r., w której główny bohater nosi czerwony kostium Jacksona z teledysku "Thriller"[161].
- Daytona USA, gdzie po wpisaniu odpowiednich inicjałów odtwarzana jest muzyka z filmu "Moonwalker"[161].
Dodatkowo w animowanym filmie Final Fantasy: The Spirits Within ukryty jest tzw. easter egg w postaci parodii teledysku "Thriller", w którym taniec odtwarzany jest przez modele postaci[169].
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 Jackson trial: Winners and losers. W: BBC News [on-line]. 13 czerwca 2005. [dostęp 2006-12-27].
- ↑ Michael Jackson: Overview. W: Allmusic [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Ian Wilhelm: Michael Jackson and Philanthropy, The Chronicle of Philantrophy
- ↑ 4,0 4,1 Michael Jackson. W: vh1.com [on-line]. [dostęp 2007-02-22].
- ↑ He wears the crown as the King Of Pop because no artist has broken his record of selling nearly 60 million copies of a single Album (Thriller). Lewis Jones, Jel D. (2005). Michael Jackson, the King of Pop: The Big Picture : the Music! the Man! the Legend! the Interviews : an Anthology. Amber Books Publishing. str. 3. ISBN 978-0-9749779-0-4.
- ↑ Michael Jackson, HIStory, wkładka CD, Sony BMG, str. 3.
- ↑ Michael Jackson. W: real.com [on-line]. [dostęp 2007-03-14].
- ↑ Why Are Michael Jackson's Fans So Devoted?. W: abcnews.com [on-line]. [dostęp 2009-06-25].
- ↑ rmf.fm Michael Jackson
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 History: 1970s. W: Michael Jackson's official website [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Michael Jackson Tours solo and with Jackson 5. W: AllMichaelJackson.com [on-line]. [dostęp 2009-06-25].
- ↑ Michael Jackson's Thriller is old hat. [dostęp 2008-11-18].
- ↑ Jacko's Back!. W: MTV UK [on-line]. 16 listopada 2006. [dostęp 2006-11-19].
- ↑ Grammy Winners Search. W: Grammy's official website [on-line]. [dostęp 2012-06-23].
- ↑ więcej niż udało się osiągnąć któremukolwiek męskiemu wykonawcy w historii notowań Billboardu)
- ↑ Bio The Official Michael Jackson Site. W: The Official Michael Jackson Site: Bio [on-line]. 22 marca 2010. [dostęp 2010].
- ↑ 17,0 17,1 King of Pop Michael Jackson is dead: report. reuters.com. [dostęp 26 czerwca 2009].
- ↑ Can Michael Jackson's demons be explained? (ang.). BBC News, 2009-06-27. [dostęp 2009-09-24].
- ↑ Michael Jackson: what he means to black America - Telegraph (ang.). telegraph.co.uk, 2009-06-26. [dostęp 2009-09-23].
- ↑ Michael Jackson: Biography. W: VH1 [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ The Jacksons Story: Overview. W: All Music Guide [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Michael Jackson Biography. W: Aristopia [on-line]. [dostęp 2006-11-12].
- ↑ The Wiz. W: IMDb [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ 200 list. W: definitive200.com [on-line]. [dostęp 2007-03-21].
- ↑ Sprzedaż Off The Wall (fr.). fanofmusic.free.fr. [dostęp 2009-06-30].
- ↑ PR Newswire: Music Icon Quincy Jones Kicks-Off New Series in Tribune Newspapers
- ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 27,5 History: 1980s. W: Michael Jackson's official website [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Thriller. W: riaa.com [on-line]. [dostęp 2009-06-26].
- ↑ 29,00 29,01 29,02 29,03 29,04 29,05 29,06 29,07 29,08 29,09 29,10 Jay Cocks: Why He's a Thriller (ang.). Marzec 2007. [dostęp 2007-03-17].
- ↑ Księga Rekordów Guinnessa: Księga Rekordów Guinnessa 2007. Guinness, 2006. ISBN 1-904994-12-1.
- ↑ Drunk Driving Prevention (1983-Present). W: Ad Council [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Michael Jackson owns the rights to the Beatles' songs. W: Urban Legends Reference Pages [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Michael Jackson: Biography. W: All Music Guide [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Business Data for Captain EO. W: IMDb [on-line]. [dostęp 2006-11-30].
- ↑ Wywiad z Quincym Jonesem przeprowadzony przez Davida Wilda, umieszczony w specjalnym wydaniu albumu Bad
- ↑ 36,0 36,1 36,2 Jay Cocks: The Badder They Come (ang.). TIME Magazine, March 2007. [dostęp 2007-03-31].
- ↑ Bad. W: The Ultimate Michael Jackson Stats Site [on-line]. [dostęp 2006-11-20].
- ↑ 38,0 38,1 Bad fortune. W: Guardian Unlimited [on-line]. 15 czerwca 2005. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Bad. W: IMDb [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ The HisTory of Michael Jackson's Face. W: Anomalies Unlimited [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Surgeon: Michael Jackson A 'Nasal Cripple'. W: ABC News [on-line]. 2003-02-08. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Michael Jackson: Moonwalk. Doubleday, 1988. ISBN 0-434-37042-8.
- ↑ 43,0 43,1 43,2 43,3 43,4 Michael Jackson's Biography. W: Fox News [on-line]. [dostęp 2006-11-12].
- ↑ Remarks on the Upcoming Summit With President Mikhail Gorbachev of the Soviet Union. W: www.presidency.ucsb.edu [on-line]. [dostęp 2007-04-08].
- ↑ 45,0 45,1 Rock and Roll Hall of Fame and Museum: Hall of Fame: Inductee Detail (Michael Jackson). [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Awards & Achievements. W: mjjforum.com [on-line]. [dostęp 2007-03-24].
- ↑ 47,0 47,1 Michael – Worldwide Album Sales. W: MJJCharts [on-line]. 16 marca 2007. [dostęp 2007-03-16].
- ↑ The Return of the King of Pop. W: accesshollywood.com [on-line]. [dostęp 2007-03-14].
- ↑ 49,0 49,1 The return of the King of Pop. W: MSNBC [on-line]. 2 listopada 2006. [dostęp 2006-11-19].
- ↑ Oprah Winfrey: The Oprah Winfrey interview. 10 lutego 1993.
- ↑ 1993: Michael Jackson accused of child abuse. W: BBC On This Day: 24th August [on-line]. 8 lutego 2003. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Lisa Marie Presley: Lisa Mary Presley about her marriage with Michael Jackson. 14 czerwca 1995.
- ↑ 53,0 53,1 53,2 History: 1980s. W: Michael Jackson's official website [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Guinness World Record: Guinness World Records 2006. 2005. ISBN 1-904994-02-4.
- ↑ Michael Jackson: Michael Jackson interview. 3 lutego 2003.
- ↑ Jarvis' stage invasion at the 1996 Brits. W: [SPACE] pages for the band Pulp [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Noel Gallagher: Noel Gallagher Celebs on Michael Jackson. 5 kwietnia 1996.
- ↑ Ghosts. W: IMDb [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Michael Jackson's Ghosts Movie Information. W: Michael Jackson Trader [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ MTV effort may not be longest music video. W: United Press International [on-line]. 24 lipca 2006. [dostęp 2006-12-28].
- ↑ 61,0 61,1 History: 2000s. W: Michael Jackson's official website [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Michael Jackson Solo Albums. W: Michael Jackson Solo Albums [on-line]. 5 kwietnia 2010. [dostęp 2010-04-05].
- ↑ Michael Jackson. W: Surgeon to the Stars [on-line]. [dostęp 2006-11-19].
- ↑ Jermaine Jackson: Connie Chung's Interview with Jermaine Jackson. 31 grudnia 2002.
- ↑ Mariah Carey: Larry King's interview with Mariah Carrey. 19 grudnia 2002.
- ↑ Michael Jackson: 30th Anniversary Celebration. W: IMDb [on-line]. [dostęp 2006-11-19].
- ↑ Jackson's foundation now virtually defunct. W: MSNBC [on-line]. 25 marca 2004. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Living with Michael Jackson: Take Two
- ↑ Living with Michael Jackson: A Tonight Special. W: IMDb [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Michael Jackson's statement. W: CNN [on-line]. 6 lutego 2003. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Michael Jackson's 'Private Home Movies' To Air On Fox. W: MTV News [on-line]. 10 kwietnia 2003. [dostęp 2006-11-19].
- ↑ Number Ones. W: The Ultimate Michael Jackson Stats Site [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Arrest warrant issued for Michael Jackson. W: The Baltimore Sun [on-line]. 20 listopada 2003. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Elizabeth Taylor defends Michael on Larry King Live. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ 75,0 75,1 75,2 Tent city: 2,200 media credentials for Jackson trial. W: usatoday.com [on-line]. [dostęp 2007-03-24].
- ↑ Fans celebrate after Jackson acquittal. W: msnbc.msn.com [on-line]. [dostęp 2007-03-24].
- ↑ Who Is Tom Sneddon? A Look At The Man Pursuing Michael Jackson. W: CBS News [on-line]. 18 grudnia 2003.
- ↑ Jackson settles down to his new life in the Gulf. W: Gulf News [on-line]. 23 stycznia 2006. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Jackson jury enters second week. W: BBC News [on-line]. 13 czerwca 2005. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ MJ Visionary. W: Official Visionary website [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ "Smap x Smap" (Episode dated 5 June 2006). W: IMDb [on-line]. [dostęp 2006-11-12].
- ↑ Michael Jackson Visionary... The Video Singles. W: Sony Music Store [on-line]. [dostęp 2006-11-14].
- ↑ Jackson receives his World Records. W: Yahoo! News [on-line]. 14 listopada 2006. [dostęp 2006-11-16].
- ↑ Michael Jackson to make rare public appearance at World Music Awards in London. W: International Herald Tribune [on-line]. 29 października 2006. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Jackson Plans 'Thriller' Performance. W: ABC News [on-line]. 8 listopada 2006. [dostęp 2006-11-12].
- ↑ Jackson and Brown to Thrill UK Audiences. W: Contact Music [on-line]. 14 listopada 2006. [dostęp 2006-11-14].
- ↑ Michael Jackson madness hits London. W: MSNBC [on-line]. 14 listopada 2006. [dostęp 2006-11-15].
- ↑ Jackson fans demand ticket refund. W: BBC News [on-line]. 16 listopada 2006. [dostęp 2006-11-18].
- ↑ 89,0 89,1 James Brown Saluted By Michael Jackson at Public Funeral Service. W: MTV News [on-line]. 30 grudnia 2006. [dostęp 2006-12-31].
- ↑ Michael Jackson on Gangsta or known as No Friend of Mine. W: All Michael Jackson.com [on-line]. [dostęp 2007-01-25].
- ↑ Michael Jackson Back In The U.S., Readying Comeback. W: Access Hollywood [on-line]. 26 stycznia 2007. [dostęp 2007-01-26].
- ↑ 92,0 92,1 Michael Jackson: 'Happy' With Career Despite 'Attempts To Hurt Me'. W: AccessHollywood [on-line]. 10 marca 2007. [dostęp 2007-01-03].
- ↑ Michael greets US troops in Japan. 10 marca 2007. [dostęp 2007-01-03].
- ↑ Michael pinned to hotel wall by excited fans. 18 marca 2007. [dostęp 2007-01-03].
- ↑ 95,0 95,1 95,2 will.i.am Working On Jackson Comeback Album. W: Billboard [on-line]. 2 stycznia 2007. [dostęp 2007-01-03].
- ↑ 96,0 96,1 Michael Jackson Takes on World, Wins. W: E! Online [on-line]. [dostęp 2007-01-03].
- ↑ Michael Jackson Hopes To Restart Career In Europe. W: Billboard [on-line]. 27 czerwca 2006. [dostęp 2007-01-03].
- ↑ Akon/Michael Jackson collaboration leaks. W: MTV News [on-line]. [dostęp 2008-07-01].
- ↑ Akon/Michael Jackson collaboration. W: VH1.com [on-line]. [dostęp 2008-07-01].
- ↑ Michael Jackson Live.
- ↑ Daniel Kreps: Michael Jackson’s “This Is It!” Tour Balloons to 50-Show Run Stretching Into 2010. Rolling Stone, 12 marca, 2009. [dostęp 26 czerwca, 2009].
- ↑ Tom O'Neil: Michael Jackson might win another Grammy for best video. Los Angeles Times, 29 czerwca, 2009. [dostęp 2 lipca, 2009].
- ↑ Michael R. Blood: Jackson wrapped video before death. Associated Press, 30 czerwca, 2009. [dostęp 2 lipca, 2009].
- ↑ Trasa This Is it Wikipedia.
- ↑ Album This Is It na stronie michaeljackson.com.
- ↑ Sean Michaels: Michael Jackson planned album of classical music (ang.). guardian.co.uk. [dostęp 19 grudnia 2009].
- ↑ Fans mourn artist for whom it didn’t matter if you were black or white. The Times, 26 czerwca 2009. [dostęp 26 czerwca 2009].
- ↑ Król popu nie żyje,informacje przekazane przez brata muzyka podczas specjalnej konferencji prasowej; TVN 24 (pol.). [dostęp 2009-06-30].
- ↑ 109,0 109,1 109,2 109,3 109,4 Michael Jackson dead at 50 after cardiac arrest, CNN
- ↑ ak, sm: Ostatnie zdjęcie Michaela Jacksona. Wirtualna Polska, 26 czerwca 2009. [dostęp 26 czerwca 2009].
- ↑ Michael Jackson's Autopsy Results Could Take Weeks L.A. coroner's office says toxicology tests could take six to eight weeks. (ang.). www.mtv.com. [dostęp 2009-06-30].
- ↑ More tests ordered after Jackson's autopsy (ang.). www.cnn.com. [dostęp 2009-06-30].
- ↑ Singer Michael Jackson dead at 50 (ang.). www.msnbc.msn.com. [dostęp 2009-06-30].
- ↑ Lekarz Jacksona winny nieumyślnego zabójstwa (pol.). [dostęp 2011-11-08].
- ↑ Conrad Murray found guilty in Michael Jackson trial (ang.). [dostęp 2011-11-08].
- ↑ Tłumaczenie autopsji z artykułu Associated Press. Associated Press,GeniusMichaelJackson.com. [dostęp 2 października 2009].
- ↑ Cytat w: K. Janicki, Pedofil, gwiazda, bojownik o równouprawnienie? Michael Jackson nie żyje, "Histmag.org", 26 czerwca 2009.
- ↑ Madonna 'can’t stop crying' over Michael Jackson's death (ang.). entertainment.uk.msn.com. [dostęp 2009-06-30].
- ↑ 119,0 119,1 Diana Ross, Paul McCartney, Other Collaborators Remember Michael Jackson
- ↑ Marie Presley: 'Michael knew he would die like Elvis', NME, 26 czerwca 2009.
- ↑ Elizabeth Taylor: "I Loved Michael With All My Soul", US Magazine, 26 czerwca 2009.
- ↑ Britney Spears On Michael Jackson's Death: 'I'm Devastated'
- ↑ Gavin, Patrick. Congress pauses for Michael Jackson, The Politico, 26 czerwca, 2009.
- ↑ Vena, Jocelyn. Obama: Jackson był wyjątkowym artystą, onet.pl za PAP, 26 czerwca 2009.
- ↑ Shiels, Maggie. Web slows after Jackson's death, BBC News, June 26, 2009.
- ↑ Current events and traffic spikes. Wikimedia Foundation, 25 czerwca 2009. [dostęp 30 czerwca 2009].
- ↑ Jennifer Steinhauer: Jackson's Music, Death Dominate Internet. www.foxnews.com. [dostęp 2009-06-30].
- ↑ 128,0 128,1 Marek Wałkuski: Adwokat ujawnił testament Michaela Jacksona. Wirtualna Polska, 1 lipca 2009. [dostęp 1 lipca 2009].
- ↑ Sources: Jackson's body to be at Staples Center
- ↑ Video shows vigorous Jackson before death
- ↑ dziennik.pl
- ↑ 132,0 132,1 132,2 Michael Jackson: In a Class by Himself. W: bmi.com [on-line]. [dostęp 2007-04-11].
- ↑ 133,0 133,1 Of course Jackson's odd – but his genius is what matters. W: telegraph.co.uk [on-line]. [dostęp 2007-04-12].
- ↑ Michael Jackson tickets sell out. W: bbc.co.uk [on-line]. [dostęp 2009-06-25].
- ↑ 135,0 135,1 Michael Jackson. W: rollingstone.com [on-line]. [dostęp 2007-03-06].
- ↑ Usher, Usher, Usher: The new 'King of Pop'?. W: cnn.com [on-line]. [dostęp 2007-03-06].
- ↑ Man in the Mirror. W: citypages.com [on-line]. [dostęp 2007-03-06].
- ↑ Michael Jackson Thriller. W: 987kissfm.com [on-line]. [dostęp 2007-03-06].
- ↑ Wedding Thriller Dance. [dostęp 2007-04-11].
- ↑ Indian Thriller. W: youtube.com [on-line]. [dostęp 2007-04-11].
- ↑ 141,0 141,1 141,2 141,3 141,4 141,5 141,6 Michael Jackson, "Billy Jean". W: blender.com [on-line]. [dostęp 2007-04-11].
- ↑ Why Are Michael Jackson's Fans So Devoted?. W: abcnews.com [on-line]. [dostęp 2007-04-06].
- ↑ 143,0 143,1 Beat It. W: rollingstone.com [on-line]. [dostęp 2007-04-11].
- ↑ Michael Jackson: A life in the spotlight. W: cnn.com [on-line]. [dostęp 2007-04-11].
- ↑ 29th Annual American Music Award Winners. W: Rediff Guide to the Net: Top Awards [on-line]. 10 stycznia 2002. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Hello Magazine
- ↑ Songwriters Hall of Fame: 2002 Award & Induction Ceremony (Inductee: Michael Jackson). W: Songwriters Hall of Fame's official website [on-line]. [dostęp 2006-11-11].
- ↑ Michael Jackson: Leading the New Jack Swing revival?. tourdates.co.uk, 2006-09-22. [dostęp 2009-09-23].
- ↑ Simon Cowell To Work With Michael Jackson (ang.). news.sawf.org. [dostęp 2009-06-30].
- ↑ Jones Jel D. Lewis: Michael Jackson the King of Pop: The Big Picture; The Music! the Man! the Legend! The Interviews: An Anthology. Amber Communications Group, Inc., 30 kwietnia 2005, s. 179. ISBN 978-0974977904.
- ↑ 151,0 151,1 151,2 The Divas Site. W: Diana Ross – Trivia [on-line]. [dostęp 2008-02-29].
- ↑ DVD Freddie Mercury: Lover Of Life, Singer Of Songs
- ↑ The Simpson:Stark Raving Dad. W: TV.com [on-line]. [dostęp 2006-11-21].
- ↑ The Jackson TV Show. W: TV.com [on-line]. [dostęp 2006-11-21].
- ↑ Pepsi i... jesteś wolny (pol.). www.focus.pl. [dostęp 2009-08-03].
- ↑ Michael Jackson Pepsi Generation. [dostęp 2010-11-20].
- ↑ Bad Pepsi Commercial. [dostęp 2010-11-20].
- ↑ I'll Be There Pepsi Commercial. [dostęp 2010-11-20].
- ↑ Sean Foster: Michael Jackson and the Sonic 3 connection (ang.). Gaming Console Network, 26 czerwca 2009. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ 160,0 160,1 160,2 Michael Jackson In Space Channel 5 (ang.). Girls Entertainment Network, 2009-06-26. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ 161,0 161,1 161,2 161,3 161,4 161,5 161,6 161,7 161,8 Levi Buchanan: Michael Jackson in Videogames (ang.). IGN, 25 czerwca 2009. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ Space Channel 5 (ang.). Gamespot Gamefaqs. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ Simon Carless: Michael Jackson's Secret Sonic 3 Shame. GameSetWatch, 27 marca 2006. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ Ken Horowitz: Sega Legends: Michael Jackson & Sonic 3 (ang.). Sega-16, 19 maja 2009. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ Grand Theft Auto: Vice City – Review (ang.). futuregamez.net, 24 grudnia 2002. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ Benjamin Sell: Origin and Inspiration of the World of Warcraft Dance Emotes (ang.). 29 kwietnia 2009. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ References, Jokes and Things of Interest (ang.). The Lost Haven. [dostęp 2009-06-28].
- ↑ PC Review – 'Plants vs. Zombies' (ang.). WorthPlaying, 31 maja 2009. [dostęp 2009-06-27].
- ↑ Final Fantasy: The Spirits Within (ang.). currentfilm.com. [dostęp 2009-06-27].
[edytuj] Linki zewnętrzne
|
Michael Jackson |
|
| Albumy studyjne |
|
|
| Kompilacje |
|
|
| Pozostałe albumy |
|
|
| Trasy koncertowe |
|
|
| Filmografia |
|
|
| Wideografia |
|
|
| Książki |
|
|
| Dyskografia |
|
|
 "Pin It")
.jpg)
.jpg)
.jpg)
