[edytuj] Wydarzenia w Polsce

• 28 stycznia – PPS ogłosiła strajk powszechny, co stało się początkiem rewolucji w Królestwie Polskim.
• 24 lutego – rewolucja 1905: w Warszawie miała miejsce pierwsza akcja zbrojna bojowców PPS.
• 26 lutego – w Królestwie Polskim rozpoczęła się fala strajków solidarnościowych z robotnikami rosyjskimi.
• 22 marca – założono Muzeum w Gliwicach.
• 26 marca – zamach bombowy bojowca PPS Stefana Aleksandra Okrzei na cyrkuł carskiej policji w Warszawie.
• 1 maja:
  • na terenie zaboru rosyjskiego zniesiono zakaz nabywania ziemi przez Polaków na ziemiach zabranych. Władze dopuściły w szkołach prywatnych nauczanie języka polskiego i litewskiego.
  • w Królestwie Polskim w trakcie demonstracji 1-majowych doszło do starć pomiędzy robotnikami a oddziałami rosyjskimi.
• 22-24 czerwca – w Łodzi strajk włókniarzy przeobraził się w dwudniowe starcia, w efekcie których zginęło i zostało rannych około dwóch tysięcy osób.
• 3 lipca – od uderzenia pioruna spłonęła wieża kościoła św. Katarzyny w Gdańsku.
• 7 lipca – prezydentem Lwowa został Michał Michalski.
• 19 lipca – utworzona została Straż Ogniowa Ochotnicza w Sławkowie.
• 7 sierpnia – Austriacy przekazali Zamek Wawelski władzom cywilnym.
• 15 sierpnia – oddano do użytku Halę Targową w Chorzowie.
• 24 sierpnia – otwarto linię kolejową Strzyłki Topolnica-Sianki (dł. 54,41 km), należącą do Austriackich Kolei Państwowych.
• 23 września:
  • późniejszy prymas August Hlond otrzymał święcenia kapłańskie.
  • w Stoczni Cesarskiej w Gdańsku zwodowano lekki krążownik SMS Danzig.
• 26 października – w Królestwie Polskim wybuchł strajk powszechny. W 45 miejscowościach uczestniczyło w nim około 800 tys. osób.
• 28 października – zawieszono bezterminowo działalność Uniwersytetu Warszawskiego.
• 31 października – w Sosnowcu proklamowano Republikę Zagłębiowską.
• 2 listopada – powstała Białogardzka Kolej Dojazdowa.
• 10 listopada – wprowadzono stan wojenny ukazem cara Mikołaja II Romanowa na całym terytorium Królestwa Polskiego.
• 12 listopada:
  • proklamowanie Republiki Sławkowskiej.
  • pierwsze zawody lekkoatletyczne we Lwowie (100 m: J. Bizoń 13,0 s.; 400 m: M. Kawecki 1:01,0 s.)
• 10 grudnia – Henryk Sienkiewicz otrzymał nagrodę Nobla za całokształt pracy artystycznej.
• 26 grudnia – Organizacja Bojowa PPS dokonała napadu na kasę powiatową w Wysokiem Mazowieckiem, zdobywając pół miliona rubli.
• 27 grudnia – w Ostrowcu proklamowano Republikę Ostrowiecką.
• 28 grudnia – w Królestwie Polskim rozpoczął się strajk powszechny przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego.

• Podczas rewolucji w Rosji doszło do podziału Polskiej Partii Socjalistycznej na PPS Frakcja Rewolucyjna (Józef Piłsudski), której celem była przede wszystkim walka o niepodległość oraz PPS Lewica (Maria Koszutska), której celem była przede wszystkim walka o prawa robotników.
• W wydarzeniach rewolucyjnych 1905 roku na ziemiach polskich wzięli czynny udział anarchiści.
• Strajk generalny w Krakowie i w Podgórzu pod hasłami walki o reformę prawa wyborczego.
• Lekkoatletyczne zawody międzyklubowe we Lwowie (K. Sołtyński, bieg na 1 milę – 5:20,0 s.)

[edytuj] Wydarzenia na świecie

• 2 stycznia:
  • w czasie toczącej się wojny rosyjsko-japońskiej Rosjanie skapitulowali w Port Artur (Lüshun) w Chinach. Wydarzenie zaskoczyło opinię światową.
  • amerykański astronom Charles Dillon Perrine odkrył księżyc Jowisza Elarę.
• 14 stycznia – Jens Christian Christensen został premierem Danii.
• 22 stycznia – rewolucja w Rosji roku 1905: krwawa niedziela w Petersburgu zapoczątkowała rewolucję 1905. Wojsko na rozkaz cara otworzyło ogień do demonstrantów.
• 26 stycznia – w kopalni Premier Mine pod Pretorią w Republice Południowej Afryki został znaleziony największy i najczystszy ze znanych diamentów – Cullinan.
• Styczeń – rewolucja w Rosji roku 1905: strajki do końca stycznia podjęło ponad 400 tys. robotników, szybko zaczęły protestować także centra przemysłowe w Królestwie Polskim i na Wybrzeżu Bałtyckim.
• 11 lutego – papież Pius X opublikował encyklikę Vehementer Nos.
• 19 lutego–10 marca – zwycięska dla wojsk japońskich bitwa pod Mukdenem (Shenyangiem) w Mandżurii) z wojskami rosyjskimi.
• 23 lutego – amerykański adwokat Paul P. Harris założył w Chicago organizację międzynarodową Rotary International.
• 24 lutego – zakończono drążenie najdłuższego wówczas kolejowego tunelu simplońskiego w Szwajcarii.
• 3 marca – rewolucja w Rosji roku 1905: car Mikołaj II Romanow zgodził się na powstanie parlamentu w Rosji – Dumy Państwowej.
• 4 marca – prezydent USA Theodore Roosevelt rozpoczął urzędowanie.
• 14 marca – założono angielski klub piłkarski Chelsea F.C.
• 17 marca – Albert Einstein opublikował pracę pod tytułem "O wytwarzaniu i transformacji światła", która wyjaśnia zjawisko fotoelektryczne używając pojęcia cząstek, nazwanych później fotonami.
• 31 marca – cesarz Niemiec Wilhelm II Hohenzollern domagał się uznania równości interesów kolonialnych Francji i Niemiec w Maroku, czym wywołał pierwszy kryzys marokański.
• Marzec – rewolucja w Rosji roku 1905: zamknięto wszystkie wyższe uczelnie.
• 3 kwietnia – w Buenos Aires został założony klub sportowy Boca Juniors.
• 4 kwietnia – trzęsienie ziemi w Indiach w pobliżu miasta Kangara spowodowało śmierć ok. 20 tys. osób.
• 9 kwietnia – Juventus F.C. zdobył swoje pierwsze Mistrzostwo Włoch.
• 3 maja – założono niemiecki klub piłkarski Arminia Bielefeld.
• 13 maja – w Paryżu zadebiutowała Mata Hari.
• 15 maja – na powierzchni 0,4 km², która później stała się śródmieściem metropolii, założono miasto Las Vegas w USA.
• 27–28 maja – flota rosyjska została całkowicie rozbita pod Cuszimą (wojna rosyjsko-japońska 1904–1905).
• 7 czerwca – norweski parlament zadeklarował rozwiązanie unii państwowej ze Szwecją – Norwegia stała się niezależnym państwem.
• 9 czerwca – założono londyński klub piłkarski Charlton Athletic F.C.
• 15 czerwca – księżniczka angielska Margaret Connaught wyszła za mąż za księcia szwedzkiego Gustawa.
• 27 czerwca – rewolucja w Rosji roku 1905: doszło do buntu załogi na pancerniku rosyjskiej floty czarnomorskiej Potiomkin.
• 30 czerwca – Albert Einstein opublikował szczególną teorię względności, zawierającą równanie E=mc².
• 5 lipca – Alfred Deakin został premierem Australii.
• 13 lipca – w Norwegii odbyło się referendum potwierdzające rozwiązanie unii państwowej ze Szwecją.
• 19 lipca – car Mikołaj II wydał ukaz zwołania Dumy, do której miały być przeprowadzone czterostopniowe wybory z zastosowaniem cenzusu majątkowego.
• 20 lipca – w Niemieckiej Afryce Wschodniej wybuchło powstanie Maji-Maji.
• 29 lipca – podpisano tajne memorandum pomiędzy USA i Japonią, potwierdzające japońską strefę wpływów w Korei i amerykańską na Filipinach (porozumienie William H. Taft-Katsura Tarō).
• 1 września – ustanowiono dwie kanadyjskie prowincje – Albertę i Saskatchewan – z podziału terytoriów północno-zachodnich.
• 5 września – w Portsmouth w USA podpisano pokój pomiędzy Japonią a Rosją, kończący wojnę rosyjsko-japońską.
• 27 września – Albert Einstein opublikował pracę o równoważności masy i energii.
• 2 października – położenie stępki pod pancernik brytyjski HMS Dreadnought, o przełomowej i rewolucyjnej konstrukcji, spowodowało wyścig zbrojeń – pancernik został ukończony już po 14 miesiącach w grudniu 1906.
• 5 października – trzeci samolot braci Wright o nazwie Wright Flyer III, pilotowany przez Wilbura, odbył lot o długości 39 minut, pokonując 24 1/2 mili (39,43 km). Był to pierwszy samolot, który utrzymał się w powietrzu ponad pół godziny.
• 14 października:
  • założono klub piłkarski Sevilla FC.
  • założono Międzynarodową Federację Lotniczą (FAI).
• 16 października – rewolucja w Rosji roku 1905: rosyjska armia otworzyła ogień w czasie manifestacji w Estonii, zabijając 94 osoby i raniąc przeszło 200.
• 20 października – założono turecki klub piłkarski Galatasaray SK.
• 26 października – Szwecja wyraziła zgodę na rozwiązanie unii państwowej z Norwegią.
• 30 października – rewolucja w Rosji roku 1905: car Mikołaj II Romanow został zmuszony do ogłoszenia manifestu zapowiadającego przyznanie swobód obywatelskich, amnestię, prawo wyborcze dla wszystkich warstw społecznych i powołanie Dumy jako władzy ustawodawczej.
• Październik – rewolucja w Rosji roku 1905: strajki w Rosji objęły ponad 2 mln osób we wszystkich ważniejszych guberniach.
• 4 listopada – powstał Niemiecki Związek Narciarski.
• 9 listopada – w prowincji Alberta w Kanadzie przeprowadzono pierwsze powszechne wybory.
• 18 listopada – książę Danii, Christian Frederik Carl Georg Valdemar Axel, został pierwszym królem Norwegii po rozwiązaniu unii z Szwecją, jako Haakon VII Norweski.
• 28 listopada – Arthur Griffith, irlandzki przywódca narodowy i polityk, założył organizację i partię Sinn Féin w Dublinie, której celem była całkowita niezależność Irlandii.
• 4 grudnia – na ulice Opawy wyjechały pierwsze tramwaje elektryczne.
• 5 grudnia – Henry Campbell-Bannerman został premierem Wielkiej Brytanii.
• 7 grudnia – austriacki lekarz okulista Eduard Zirm przeprowadził w Ołomuńcu pierwszą udaną operację przeszczepienia rogówki.
• 8 grudnia – utworzono Australijskie Biuro Statystyczne (ABS).
• 9 grudnia:
  • Émile Combes przedstawił w parlamencie francuskim ustawę o rozdzieleniu Kościoła od państwa.
  • w Dreźnie odbyła się premiera opery Salome Richarda Straussa.
• 10 grudnia – Henryk Sienkiewicz odebrał literacką nagrodę Nobla.
• 11 grudnia – w argentyńskim mieście Rivadavia odnotowano temperaturę +48,9 °C (najwyższa temperatura w Ameryce Południowej).
• 23 grudnia – zainaugurował działalność Aldwych Theatre na londyńskim West Endzie.
• 29 grudnia – założono francuski klub piłkarski AJ Auxerre.
• 30 grudnia – w Wiedniu odbyła się prapremiera operetki Wesoła wdówka Ferenca Lehára.

[edytuj] Urodzili się

• 2 stycznia – Michael Tippett, sir, angielski kompozytor (zm. 1998)
• 13 stycznia – Jan Stachniuk, polski filozof, zadrużanin (zm 1963)
• 21 stycznia – Wanda Wasilewska, polska i radziecka działaczka komunistyczna (zm. 1964)
• 23 stycznia – Konstanty Ildefons Gałczyński, polski poeta (zm. 1953)
• 30 stycznia – Jerzy Koszutski, polski muzyk, sportowiec (zm. 1960)
• 1 lutego – Emilio Segrè, amerykański fizyk, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (zm. 1989)
• 2 lutego – Ayn Rand, amerykańska pisarka i filozof rosyjskiego pochodzenia, twórczyni filozofii obiektywizmu (zm. 1982)
• 6 lutego – Władysław Gomułka, polski działacz komunistyczny, I sekretarz KC PZPR (zm. 1982)
• 7 lutego – Ulf von Euler, szwedzki fizjolog, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny (zm. 1983)
• 23 lutego – Derrick Henry Lehmer, amerykański matematyk (zm. 1991)
• 4 marca – Helena Iwańciów, polska działaczka harcerstwa i pedagog (zm. 2003)
• 4 kwietnia – Nripen Chakraborty, indyjski polityk (zm. 2004)
• 18 kwietnia – George H. Hitchings, amerykański biochemik i farmakolog, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny (zm. 1998)
• 23 kwietnia – Nathan Homer Knorr, były amerykański prezes Strażnicy – Towarzystwa Biblijnego i Traktatowego Świadków Jehowy (zm. 1977)
• 30 kwietnia – Siergiej Nikolski, rosyjski matematyk
• 16 maja – Henry Fonda, amerykański aktor (zm. 1982)
• 18 maja – Władysław Hańcza, polski aktor (zm. 1977)
• 24 maja – Michaił Szołochow, rosyjski pisarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (zm. 1984)
• 16 czerwca – Wiktor Ostrowski, polski podróżnik, fotografik, taternik, alpinista, autor książek reportażowych (zm. 1992)
• 21 czerwca – Jean-Paul Sartre, francuski pisarz i filozof, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (zm. 1980)
• 12 lipca – Jan Windsor, książę Wielkiej Brytanii. (zm. 1919)
• 29 lipca – Dag Hammarskjöld, szwedzki polityk, sekretarz generalny ONZ, laureat Pokojowej Nagrody Nobla (zm. 1961)
• 16 sierpnia – Marian Rejewski, polski matematyk, kryptolog (zm. 1980)
• 25 sierpnia – Faustyna Kowalska, święta, polska zakonnica, mistyczka (zm. 1938)
• 4 września – Robert Alt, niemiecki pedagog (zm. 1978)
• 18 września – Greta Garbo, szwedzka aktorka (zm. 1990)
• 24 września
  • Howard Hughes, amerykański miliarder, pilot i konstruktor lotniczy oraz producent filmowy (zm. 1976)
  • Severo Ochoa, hiszpański biochemik, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny (zm. 1993)
• 30 września – Michael Powell, brytyjski reżyser filmowy (zm. 1990)
• 6 października – Helen Wills Moody, amerykańska tenisistka, mistrzyni olimpijska, mistrzyni US Open, Wimbledonu i French Open (zm. 1998)
• 11 października – Jadwiga Chojnacka, polska aktorka (zm. 1992)
• 22 października – Joseph Kosma, kompozytor francuski, pochodzenia węgierskiego.(zm. 1969)
• 11 listopada – Bellarmino Bagatti, włoski franciszkanin, archeolog (zm. 1990)
• 15 listopada – Leopold Buczkowski, polski pisarz (zm. 1989)
• 17 listopada – Adam Ważyk, polski poeta i prozaik (zm. 1982)
• 29 listopada – Marcel Lefebvre, francuski duchowny katolicki, arcybiskup, schizmatyk, ekskomunikowany (zm. 1991)
• 2 grudnia – Moses Asch, założyciel Folkways Records, (zm. 1986)
• 17 grudnia – Simo Häyhä, fiński strzelec wyborowy, najskuteczniejszy snajper w historii wojskowości (zm.2002)
• 19 grudnia – Irving Kahn, amerykański finansista i inwestor żydowskiego pochodzenia
• 25 grudnia – Lewis Allen, angielski reżyser (zm. 2000)
• 31 grudnia – Tadeusz Breza, polski prozaik i eseista (zm. 1970)

[edytuj] Zmarli

• 14 stycznia – Maksymilian Jackowski, polski działacz społeczny i gospodarczy w Wielkopolsce (ur. 1815)
• 19 stycznia – Wacław Pawliszak, polski malarz, rysownik i ilustrator (ur. 1866)
• 15 lutego – Lewis Wallace, pisarz amerykański (ur. 1827)
• 24 marca – Jules Verne, pisarz francuski (ur. 1828)
• 7 kwietnia – Maria Assunta Pallota, włoska misjonarka, błogosławiona katolicka (ur. 1878)
• 15 maja – Adrian Mikołaj Głębocki, artysta malarz, rysownik, litograf, pedagog (ur. 1833)
• 1 czerwca – Jan Chrzciciel Scalabrini, włoski biskup, błogosławiony katolicki (ur. 1839)
• 8 sierpnia – Bonifacja Rodríguez Castro, hiszpańska zakonnica, święta katolicka (ur. 1837)
• 8 września – Marcin Kasprzak, działacz ruchu robotniczego (ur. 1860)
• 6 października – Ferdinand von Richthofen, niemiecki geolog i geograf (ur. 1833)
• 6 grudnia – Otto Goldfuss – niemiecki malakolog i konchiolog (ur. 1831)
• Jakub Jodko Narkiewicz, lekarz, artysta i badacz elektromagnetyzmu, jako pierwszy dokonał fotografii aureoli, fotografia kirlianowska (ur. 1847)

[edytuj] Zdarzenia astronomiczne

• 30 sierpnia – całkowite zaćmienie Słońca

[edytuj] Nagrody Nobla

• z fizyki – Philipp Lenard
• z chemii – Adolf von Baeyer
• z medycyny – Robert Koch
• z literatury – Henryk Sienkiewicz
• nagroda pokojowa – Bertha von Suttner

[edytuj] Zobacz też

• 1905 w filmie
• 1905 w muzyce
• 1905 w literaturze
• 1905 w sztuce

[edytuj] Święta ruchome

• Tłusty czwartek: 2 marca
• Ostatki: 7 marca
• Popielec: 8 marca
• Niedziela Palmowa: 16 kwietnia
• Wielki Czwartek: 20 kwietnia
• Wielki Piątek: 21 kwietnia
• Wielka Sobota: 22 kwietnia
• Wielkanoc: 23 kwietnia
• Poniedziałek wielkanocny: 24 kwietnia
• Wniebowstąpienie: 1 czerwca
• Zesłanie Ducha Świętego: 11 czerwca
• Boże Ciało: 22 czerwca

  W Wikimedia Commons znajdują się multimedia związane z tematem:
1905

Dymitr Szostakowicz Дмитрий Дмитриевич Шостакович
Imię i nazwisko	Dmitrij Dmitrijewicz Szostakowicz
Data i miejsce urodzenia	25 (12) września 1906 Sankt Petersburg
Data i miejsce śmierci	9 sierpnia 1975 Moskwa
Instrument	fortepian
Gatunek	muzyka poważna
Zawód	kompozytor, pianista, pedagog
Aktywność	1919-1975
Odznaczenia
Galeria zdjęć w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Motyw DSCH (Dmitri Schostakowitsch) użyty przez kompozytora w wielu jego dziełach

Walter Ulbricht z żoną Lotte (po lewej) i Dymitr Szostakowicz (po prawej) wśród publiczności na koncercie, 25 lipca 1950

Tablica pamiątkowa na ścianie domu, w którym urodził się Dymitr Szostakowicz

Grób Dymitra Szostakowicza na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie, kwiecień 2002

Popiersie Dymitra Szostakowicza w Alei Sław na Skwerze Harcerskim w Kielcach

Dmitrij Dmitrijewicz Szostakowicz, ros. Дмитрий Дмитриевич Шостакович ^?/i (ur. 25 (12) września 1906 w Sankt Petersburgu, zm. 9 sierpnia 1975 w Moskwie) – rosyjski kompozytor, pianista i pedagog; często uważany za najwybitniejszego symfonika XX wieku.

[edytuj] Życiorys

Urodził się w Sankt Petersburgu w rodzinie rosyjskiej. Jego dziadek od strony ojca był pochodzenia polskiego, rodem z Wilna. Tam też ukończył konserwatorium w 1923 na wydziałach fortepianu i kompozycji. W 1926 rozgłos zdobyła jego pierwsza symfonia. W 1927 otrzymał dyplom honorowy na I Międzynarodowym Konkursie Pianistycznym im. Fryderyka Chopina w Warszawie. Jest twórcą sześciu koncertów, piętnastu kwartetów smyczkowych i piętnastu symfonii.

Jest jednym z kompozytorów z pokolenia muzyków, których działalność przypadła w czasach porewolucyjnych. Bardzo wcześnie rozpoczął komponować; studiował w konserwatorium petersburskim (fortepian – L. Nikołajew, kompozycja – M. Steinberg). Dyplom z fortepianu uzyskał w 1923, dwa lata później – dyplom z kompozycji. Niemal równocześnie z ukończeniem studiów zbiegł się debiut kompozytorski Szostakowicza: wykonanie (1926) I Symfonii, pisanej jeszcze w konserwatorium. I Symfonia ukazuje już cechy długo później właściwe twórczości Szostakowicza: zamiłowanie do kontrastów wyrazowych (bezpośrednie następstwo groteskowo-ironicznych fragmentów z prawdziwie lirycznymi) i drapieżną dramatyczność. Wpływy muzyki Schönberga, Křenka i Hindemitha świadczy opera Nos (1928) do tekstu Nikołaja Gogola. Bogata polirytmia, wykroczenie poza ramy tonalności, nowatorstwo instrumentalne, zastosowane śpiewu mówionego – oto podstawowe, wyróżniające dzieło cechy.

Po III Symfonii "Pierwszomajowej" (1929), radzieckim odpowiedniku (z uwagi na treść ideowo-programową) IX Symfonii Beethovena, i balecie Złoty wiek (1930) Szostakowicz skomponował drugą z kolei operę: Lady Makbet mceńskiego powiatu (1932); jej główne właściwości to rozwiązania teatralne, przerzucenie akcji muzycznej na plan symfoniczny, szokujące pomysły scenograficzno-instrumentacyjne. Radykalizm języka muzycznego Szostakowicza okazał się jednak nie do przyjęcia dla ówczesnej stalinowskiej ideologii polityczno-kulturalnej. Po paru niefortunnych próbach znalezienia właściwego rozwiązania sytuacji kompozytor zdecydował się zrezygnować z dotychczasowego stylu i techniki kompozytorskiej, z poszukiwania nowych środków, uprościł język na rzecz maksymalnej komunikatywności wyrazu i nieskomplikowanej formy.

W okresie wojny napisał VII Symfonię "Leningradzką" o ilustracyjnym charakterze. Ten utwór i towarzysząca mu legenda przyniosły kompozytorowi popularność, także za granicą, zwłaszcza w USA. Gdy zakończenie wojny Szostakowicz powitał pogodną, haydnowską IX Symfonią, spotkał się znowu z gwałtownym atakiem krytyków, którzy oczekiwali od niego monumentalnego, patetycznego utworu ku czci zwycięstwa nad Niemcami.

Ciągłe konflikty ze stalinowską cenzurą doprowadziły do utracenia przez kompozytora wszelkich przywilejów w 1948. Ograniczenia w muzyce Szostakowicza i w jego stylu życiowym zostały nieco złagodzone w 1949, po napisaniu kantaty "Pieśni lasu", gdzie Stalin był sławiony jako "wielki ogrodnik". W tym samym roku Szostakowicz odzyskał paszport i reprezentował ZSRR na międzynarodowym kongresie muzycznym w USA. W 1960 wstąpił do KPZR.

Trzon twórczości Szostakowicza tworzą symfonie, piętnaście dzieł powstałych w ciągu 46 lat, którym twórca zawdzięcza miano jednego z najwybitniejszych symfoników XX w. Formalnie Szostakowicz jest kontynuatorem tradycji beethovenowskiej: stosuje klasyczny wieloczęściowy model symfoniczny, zachowuje klasyczne uformowanie wewnętrzne poszczególnych części. Monumentalizm, patos, zawsze silny pierwiastek dramatyczny, bogata inwencja melodyczna, krańcowe natężenie ekspresji, dynamizm i witalność – oto cechy muzyki wielkiego radzieckiego symfonika. Źródło: Przewodnik koncertowy

[edytuj] Dzieła (wybór)

[edytuj] Utwory orkiestrowe

[edytuj] Symfonie

15 symfonii stanowi najważniejszą część całego muzycznego dorobku Szostakowicza. Pierwsza, napisana u progu kariery i stanowiąca pracę dyplomową kompozytora, przyniosła mu uznanie i popularność; piętnasta, ukończona na krótko przed śmiercią, stanowi podsumowanie 50 lat pracy twórczej. Każde z wymienionych poniżej piętnastu dzieł zaznaczyło pewien etap w życiu kompozytora i w historii jego narodu:

• I Symfonia f-moll, op. 10 (1923–1925)
• II Symfonia H-dur "Październikowi", op. 14 (1927)
• III Symfonia Es-dur "Pierwszomajowa", op. 20 (1929–1930)
• IV Symfonia c-moll, op. 43 (1935–1936)
• V Symfonia d-moll, op. 47 (1937)
• VI Symfonia h-moll, op. 54 (1939)
• VII Symfonia C-dur "Leningradzka", op. 60 (1941)
• VIII Symfonia c-moll, op. 65 (1943)
• IX Symfonia Es-dur, op. 70 (1945)
• X Symfonia e-moll, op. 93 (1953)
• XI Symfonia g-moll "Rok 1905", op. 103 (1956–1957)
• XII Symfonia d-moll "Rok 1917", op. 112 (1959–1961)
• XIII Symfonia b-moll "Babi Jar", op. 113 (1962)
• XIV Symfonia, op. 135 na sopran, bas i orkiestrę smyczkową (1969)
• XV Symfonia A-dur, op. 141 (1971)

[edytuj] Utwory na instrument solowy z orkiestrą

• Koncert na fortepian, trąbkę i orkiestrę c-moll, znany również jako I Koncert fortepianowy, op. 35 (1933)
• I Koncert skrzypcowy a-moll, Op. 99 (1947–1948)
• II Koncert fortepianowy F-dur, op. 102 (1957)
• I Koncert wiolonczelowy Es-dur, op. 107 (1959)
• II Koncert wiolonczelowy g-moll, op. 126 (1966)
• II Koncert skrzypcowy cis-moll, op. 129 (1967)

[edytuj] Suity

• Suita z opery "Nos", op. 15a (1927-1928)
• Suita z baletu "Złoty wiek", op. 22a (1929-1932)
• Suita z baletu "Bolec", op. 27a (1931)
• Suita z muzyki do filmu "Złote góry", op. 30a (1931)
• Suita z muzyki do przedstawienia "Hamleta", op. 32a (1932)
• I Suita na orkiestrę jazzową, op. 38 (1934)
• II Suita na orkiestrę jazzową, bez op. (1938)
• Suita z baletu "Jasny strumień", op. 39a (1945)

[edytuj] Utwory fortepianowe

• I Sonata fortepianowa, op. 12 (1926)
• 24 preludia, op. 34 (1932–1933)
• II Sonata fortepianowa h-moll, op. 61 (1943) dedykowana pamięci Leonida Władimirowicza Nikołajewa
• 24 preludia i fugi, op. 87 (1950–1951)
• Concertino a-moll na 2 fortepiany, op. 94 (1953)

[edytuj] Utwory kameralne

• Dwa utwory na oktet smyczkowy: Preludium d-moll i Scherzo g-moll, op. 11 (1924–1925)
• Sonata na wiolonczelę i fortepian d-moll, op. 40 (1934), ded. Mścisławowi Rostropowiczowi
• I Kwartet smyczkowy C-dur, op. 49 (1938)
• Kwintet fortepianowy g-moll, op. 57 (1940)
• II Trio na skrzypce, wiolonczelę i fortepian, e-moll, op. 67 (1944), ded. Iwanowi Sollertyńskiemu
• III Kwartet smyczkowyF-dur, op. 73 (1946)
• IV Kwartet smyczkowy D-dur, op. 83 (1949)
• V Kwartet smyczkowy B-dur, op. 92 (1952)
• VI Kwartet smyczkowy G-dur, op. 101 (1956)
• VII Kwartet smyczkowy fis-moll, op. 108 (1960)
• VIII Kwartet smyczkowy c-moll, op. 110 (1960)
• IX Kwartet smyczkowy Es-dur, op. 117 (1964)
• X Kwartet smyczkowy As-dur, op. 118 (1964)
• XI Kwartet smyczkowy f-moll, op. 122 (1966)
• XII Kwartet smyczkowy Des-dur, op. 133 (1968)
• Sonata na skrzypce i fortepian G-dur, op. 134 (1968)
• XIII Kwartet smyczkowy b-moll, op. 138 (1970)
• XIV Kwartet smyczkowy Fis-dur, op. 142 (1973)
• XV Kwartet smyczkowy es-moll, op. 144 (1974)
• Sonata na altówkę i fortepian C-dur, op. 147 (1975)

[edytuj] Utwory wokalne

• Dwie bajki Kryłowa na mezzosopran, chór i orkiestrę op. 4 (1922)
• Sześć romansów do wierszy poetów japońskich na tenor z orkiestrą, op. 21 (1928―1932)
• Cztery romanse do wierszy A. Puszkina na bas z akompaniamentem fortepianu, op. 46, (1936―1937)
• Sześć romansów do wierszy poetów brytyjskich w tłumaczeniu B. Pasternaka i S. Marszaka na bas z fortepianem, op. 62 (1942), później zinstrumentalizowane i wydane jako op. 62a (1943), inny wariant jako op. 140 (1971)
• „Pieśń patriotyczna” do słów E. Dołmatowskiego (1943)
• „Pieśń o Armii Czerwonej” do słów M. Gołodnego (1943) wraz z A. Chaczaturianem
• „Z żydowskiej poezji ludowej” na sopran, alt, tenor z fortepianem, op. 79 (1948), później zinstrumentalizowane jako op. 79a
• Dwa romanse do wierszy M. Lermontowa na głos z fortepianem, op. 84 (1950)
• Cztery pieśni do słów E. Dołmatowskiego na głos z fortepianem, op. 86 (1950―1951)
• Cztery monologi do wierszy A. Puszkina na bas z fortepianem, op. 91 (1952)
• „Pieśni greckie” (tłum. S. Bołotina i T. Sikorskiej) na głos z fortepianem (1952—1953)
• „Pieśni naszych dni” do słów E. Dołmatowskiego na bas z fortepianem, op. 98 (1954)
• „Były pocałunki” do słów E. Dołmatowskiego na głos z fortepianem (1954)
• „Pieśni hiszpańskie” (tłum. S. Bołotina i T. Sikorskiej) na mezzosopran z fortepianem, op. 100 (1956)
• „Satyry”, pięć romansów do słów Saszy Czornego na sopran z fortepianem, op. 109 (1960)
• Pięć romansów do tekstów z tygodnika „Krokodił” na bas z fortepianem, op. 121 (1965)
• „Przedmowa do pełnego wydania moich dzieł i krótkie rozważanie z powodu tej przedmowy” na bas z fortepianem, op. 123 (1966)
• Siedem wierszy A. Błoka na sopran i trio fortepianowe, op. 127 (1967)
• „Wiosna, wiosna” do wierszy A. Puszkina na bas z fortepianem, op. 128 (1967)
• Sześć romansów na bas z orkiestrą kameralną, op. 104 (po op. 62, 1971)
• Sześć wierszy M. Cwietajewej na kontralt z fortepianem, op. 143 (1973), zinstrumentowane jako op. 143a
• Suita do słów Michelangelo Buonarotti w tłumaczeniu A. Efrosa na bas z fortepianem, op. 145 (1974), zinstrumentowane jako op. 145a
• Cztery wiersze kapitana Lebiadkina (z powieści F. Dostojewskiego „Biesy”) na bas z fortepianem, op. 146 (1974)

[edytuj] Utwory sceniczne

[edytuj] Opery i operetki

• Nos, op. 15 (1927–1928) – na podstawie opowiadania Nikołaja Gogola
• Lady Makbet mceńskiego powiatu, op. 29 (1932); znana również pod tytułem nadanym jej w drugiej wersji "Katarzyna Izmajłowa", op. 114 (1956–1963)
• Gracze, op. 63 (1941–1942) – na podstawie opowiadania Nikołaja Gogola, opera niedokończona; dokończenie Krzysztof Meyer (1981)
• Moskwa-Czeriomuszki, op. 105 (1958) – operetka w trzech aktach

[edytuj] Balety

• Złoty wiek, op.22 – balet w 3 aktach, libretto A.Iwanowski, 1929, prapremiera Leningrad 26 października 1930
• Bolec, op.27 – balet w 3 aktach, libretto W.Smirnow, 1931, prapremiera Leningrad 8 kwietnia 1931
• Jasny strumień, op. 39 – balet komiczny w 3 aktach z prologiem do libretta F. Łopuchowa i A. Piotrowskiego, (1934–1935), prapremiera w Małym Teatrze Operowym w Leningradzie 4 czerwca 1935, baletmistrz F. Łopuchow

[edytuj] Odznaczenia

• Medal "Sierp i Młot" Bohatera Pracy Socjalistycznej (1966)
• Order Lenina – trzykrotnie
• Order Rewolucji Październikowej
• Order Czerwonego Sztandaru Pracy
• Order Przyjaźni Narodów
• Ludowy Artysta ZSRR (1954)
• Nagroda Leninowska (1958)
• Nagroda Stalinowska – pięciokrotnie (1941, 1942, 1946, 1950, 1952)
• Nagroda Państwowa ZSRR (1968)
• Komandor II Klasy Odznaki Honorowej za Zasługi dla Republiki (1967, Austria)

[edytuj] Kontrowersje wokół muzyki i osoby

Zainteresowanie muzyką Szostakowicza przez lata determinowała polityka. W czasie wojny "w atmosferze zaciekawienia sztuką sojusznika... na Zachodzie setki razy wykonano Symfonię Lenigradzką.” Zimna wojna „radykalnie zmieniła ten stan (...) i talent Szostakowicza uznano za zmarnowany przez podporządkowanie się wymogom państwowej ideologii” . Po jego śmierci kontrowersje narosły i „w znacznym stopniu przyczyniło się do tego opublikowanie w 1979 roku w Stanach Zjednoczonych książki Solomona Wołkowa Świadectwo^[1], przedstawionej jako pamiętniki kompozytora. Fakty zrelacjonowane w tym apokryfie po raz pierwszy pokazały warunki, w jakich żyli artyści w komuniźmie.”^[2] W 1987 roku wg Swiadectwa nakręcony został film fabularny w reżyserii Tony Palmera, w głównej roli wystąpił Ben Kingsley. Szostakowicz jest bohaterem sztuki Davida Pownalla Mistrzowska klasa o wprowadzaniu socrealizmu w 1948 do radzieckiej muzyki.

[edytuj] Ciekawostka

"W gazecie „New York Times" ukazał się artykuł pod tytułem "Czy Szostakowicz ukrywał jakąś tajemnicę?". Chiński neurolog dr Dajue Wang sugeruje, że „tajemnica" Szostakowicza polegała na tym, iż w jego mózgu, w rogu skroniowym lewej komory znajdował się metalowy odłamek, ruchomy fragment pocisku. Szostakowicz z niechęcią myślał o możliwości wyjęcia tego kawałka metalu: Od kiedy znajdował się tam ten odłamek, powiedział, słyszał muzykę za każdym razem, gdy przechylał głowę na bok. Za każdym razem były to inne melodie, wykorzystywał je przy komponowaniu. Rentgen rzeczywiście pokazał kawałek metalu, przesuwający się, gdy Szostakowicz ruszał głową, uciskający jego „muzyczny" płat skroniowy, który produkował nieskończoną ilość melodii. Dr R.A. Henson, redaktor Music and the Brain (1977), był sceptyczny, ale nie wykluczał takiej możliwości: „Zawahałbym się przed stwierdzeniem, że to absolutnie niemożliwe". Oliver Sacks "Mężczyzna, który pomylił swoją żonę z kapeluszem"

[edytuj] Zobacz też

• wielkie symfonie

[edytuj] Bibliografia

• Dmitrij Dmitriewicz Szostakowicz: Notograficzeskij sprawocznik (Katalog tematyczny), red. J.L. Sadownikow, Moskwa 1961,
• I.I. Martynow: Dmitrij Szostakowicz, Moskwa 1946, wznowienie 1962, tłum. niem. Berlin 1947, tłum. ang. N. York 1947, wznowienie Westport (Conn.) 1970;
• K. Meyer: Dymitr Szostakowicz, Kraków 1973;
• S. Volkov: Testimony. The Memoirs of Dmitri Shostakowich, 1987, tłum. pol. Świadectwo. Wspomnienia Dymitra Szostakowicza, Warszawa
• K. Meyer: Chostakovitch, Paryż 1994;
• K. Meyer: Dymitr Szostakowicz i jego czasy, Warszawa 1999.

Przypisy