Jacek Marcin[1] Kaczmarski (ur. 22 marca 1957 w Warszawie, zm. 10 kwietnia 2004 w Gdańsku) – polski poeta, prozaik, kompozytor, piosenkarz, twórca tekstów piosenek. Znany głównie dzięki piosenkom o tematyce historycznej (Rejtan, czyli raport ambasadora; Sen Katarzyny II, Lekcja historii klasycznej) i społeczno-politycznej (Mury, Nasza klasa, Obława).
Postać powszechnie kojarzona z etosem pierwszej Solidarności oraz stanem wojennym – okresem, kiedy jego liryka, rozpowszechniana w nieoficjalnych wydawnictwach, identyfikowana była jako głos antykomunistycznej opozycji.
W opinii społecznej utrwalił się wizerunek Kaczmarskiego jako barda z gitarą, śpiewającego protest songi, choć jego twórczość wykraczała daleko poza ten stereotyp.
Jacek Kaczmarski był synem malarki Anny Trojanowskiej-Kaczmarskiej i wieloletniego prezesa Zarządu Głównego Związku Polskich Artystów Plastyków, Janusza Kaczmarskiego.
Uczęszczał do XV Liceum Ogólnokształcącego im. Narcyzy Żmichowskiej w Warszawie. W 1980 ukończył wydział polonistyki na Uniwersytecie Warszawskim. Działalność artystyczną rozpoczął w połowie lat 70. XX w., jednak teksty do wielu utworów powstawały dużo wcześniej. Zadebiutował na Warszawskim Jarmarku Piosenki (1976), a potem na Studenckim Festiwalu Piosenki w Krakowie zdobywając w 1977 nagrodę za utwór Obława. Związany był także z kabaretem "Pod Egidą" Jana Pietrzaka, grupą Piosenkariat oraz z Teatrem na Rozdrożu.
W 1979 wraz z Przemysławem Gintrowskim i Zbigniewem Łapińskim przygotował program poetycki Mury. Następnym wspólnym programem był Raj. W roku 1981 Jacek Kaczmarski zdobył nagrodę dziennikarzy na Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu za Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego, następnie (w sierpniu) drugą nagrodę na Festiwalu Piosenki Prawdziwej w Gdańsku. Kolejne programy to Muzeum – poetyckie interpretacje polskiego malarstwa nawiązujące do ostatnich dwustu lat polskiej historii oraz Krzyk – z tytułowym utworem napisanym do obrazu Edwarda Muncha. Utwór Mury stał się, wbrew pierwotnemu znaczeniu, hymnem rodzącej się Solidarności i antykomunistycznej opozycji.
U schyłku 1981, podczas trasy koncertowej we Francji, zaskoczył Kaczmarskiego stan wojenny. Przebywając na emigracji koncertował m.in. w USA, Kanadzie, Australii, RPA, Izraelu oraz w większości krajów Europy Zachodniej. Występował na rzecz podziemnej "Solidarności", brał udział w licznych akcjach charytatywnych.
W roku 1984 został członkiem Redakcji Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa w Monachium z własnym programem pt. "Kwadrans Jacka Kaczmarskiego". Pisał też komentarze polityczne, prowadząc wiodącą audycję tego radia "Fakty, Wydarzenia, Opinie". W tym samym czasie wydawane nielegalnie w podziemiu kasety z utworami Kaczmarskiego krążyły po całej Polsce. W RWE pracował aż do zamknięcia sekcji polskiej w 1994. Na emigracji powstały kolejne nowe zbiory poezji i albumy, a wśród nich: Zbroja (1982), Przejście Polaków przez Morze Czerwone (1983), Mój Zodiak (1985), Kosmopolak (1987), Notatnik australijski (1988), Dzieci Hioba (1989) oraz Głupi Jasio (1989).
Mogiła Jacka Kaczmarskiego na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (Warszawa), 15 maja 2008
Po powrocie do Polski w roku 1990 odbył, wraz ze Zbigniewem Łapińskim, pierwszą po 9 latach emigracji trasę koncertową, za której płytową wersję (Live) otrzymał w 2001 Złotą Płytę. W 1993 powstała nowa płyta – Wojna Postu z Karnawałem – w warstwie muzyczno-wykonawczej przygotowana wspólnie z Przemysławem Gintrowskim i Zbigniewem Łapińskim. W 1994 powstały dwa kolejne programy: Sarmatia oraz zbiór kolęd i pastorałek – Szukamy stajenki. Na półki księgarń trafiła debiutancka powieść autobiograficzna Kaczmarskiego – "Autoportret z kanalią". W tym samym roku Kaczmarski napisał libretto musicalu "Kuglarze i wisielcy", z muzyką Jerzego Satanowskiego. Rok później powstał kolejny program pt. Pochwała łotrostwa.
W roku 1995 Jacek Kaczmarski wraz z drugą żoną Ewą i 9-letnią córką Patrycją[2] osiedlił się w Australii, skąd przyjeżdżał do Polski na koncerty i promocje kolejnych płyt. Pobyt w Australii zaowocował nowymi tekstami, utrwalonymi na płycie Między Nami (1997) oraz Dwie Skały, nagranej w grudniu 1999 r. Pisał też kolejne powieści, które ukazały się w Polsce: "Plaża dla psów", "O aniołach innym razem" – z 1999 roku oraz "Napój Ananków" (2000). W roku 2000 został odznaczony przez prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za zasługi w SZSP[3]. Kolejną Złotą Płytę otrzymał za Krzyk.
W 2001 Kaczmarski obchodził 25. lecie działalności artystycznej. Za jego życia ukazały się jeszcze płyty: Dwadzieścia (5) lat później (2001) i Mimochodem (2002), a już po śmierci – tomik poezji pt. "Tunel", zestaw Syn marnotrawny (2004), zawierający komplet wszystkich, polskich i zagranicznych, płyt nagranych przez poetę oraz zestaw Suplement (2006) z utworami nie zarejestrowanymi na oficjalnych płytach.
24 marca 2002[4] zdiagnozowano u Jacka Kaczmarskiego zaawansowane stadium raka przełyku. Sprawa jego choroby nabrała medialnego rozgłosu. Zorganizowano serię koncertów charytatywnych z udziałem m.in. Aloszy Awdiejewa, Michała Bajora i Skaldów. Wielu ludzi, w tym artystów, wspierało go finansowo podczas kosztownych zabiegów[5][6][7]. Kaczmarski nie zdecydował się na zabieg wycięcia ognisk nowotworu, w obawie przed utratą głosu, a tym samym koniecznością zakończenia występów[8]. 17 marca 2004 otrzymał nagrodę Fryderyka za całokształt twórczości[4]. Nagrody nie był już w stanie odebrać osobiście. Nad ranem 10 kwietnia 2004 w szpitalu w Gdańsku stracił przytomność. Zmarł tego samego dnia około godziny 18.30. 24 kwietnia jego prochy spoczęły w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C31-I-17).
Pomnik nagrobny, pierwotnie przedstawiający struny gitary rozpięte między dwiema skałami, został zdewastowany. Autorem przeprojektowania uwzględniającego kradzież strun jest Janusz Kaczmarski, ojciec poety[9].
Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, zasiadał też w Radzie Nadzorczej Stowarzyszenia Pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa.
Pośmiertnie, 28 sierpnia 2006 został odznaczony przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
Od 2012.06.20 jest patronem skweru nieopodal liceum, do którego uczęszczał.
Jacek Kaczmarski był przede wszystkim poetą. Napisał ponad 600 wierszy, 5 powieści i dwa libretta. Był także kompozytorem muzyki do swoich wierszy i pieśniarzem – ponad 25 lat wykonywał swoje utwory na scenie. Reprezentował nurt tzw. piosenki autorskiej, czyli w całości stworzonej przez jedną osobę, tak w warstwie tekstowej, muzycznej, jak i wykonawczej.
Jacek Kaczmarski w warstwie formalnej czerpał z klasycznych systemów wersyfikacyjnych oraz podkreślał wyrazistość brzmieniową rymem – stosując te schematy jako element uwidoczniający wymowę i konotacje utworu. Posługiwał się zarówno wierszem sylabotonicznym, gdzie stała liczba sylab i regularność stóp precyzyjnie wyznacza ramy wiersza (np. Włóczędzy), ale też łamał konwencję tam, gdzie nieregularność stanowiła walor semantyczny – dodawała dynamiki i korespondowała z treścią wiersza (np. Kołysanka dla Kleopatry). W niektórych utworach posługiwał się wręcz wierszem wolnym (Zbigniewowi Herbertowi, Tren spadkobierców). W wielu utworach przyjęta konwencja miała za dodatkowe zadanie osadzić wiersz w "cudzej" stylistyce poetyckiej, co najczęściej wiązało się także z wydobyciem najistotniejszych motywów tematycznych i stanowiło rodzaj gry poetyckiej, pastiszu a niekiedy hołdu poecie. W takiej roli zastosował Kaczmarski m.in. strofę mickiewiczowską, modernistyczną stylistykę Brunona Jasieńskiego, czy charakterystyczną frazę Norwida bądź Herberta.
W swojej poezji wykorzystywał środki stylistyczne, takie jak instrumentacje głoskowe ("I bluźnią bliźni, żem ich zbrudził"), personifikacje, metonimie ("Polskę zwinął w rulon"), wyzyskiwał podobne brzmienie i dwuznaczność słów, przeciwieństwa. Tworzył też neologizmy ("Sodomora", "lalkolep") i wykorzystywał barbaryzmy.
Poezję Kaczmarskiego cechuje wielowarstwowa metaforyka. Obok metafor językowych, utartych w obyczaju językowym zwrotów, występują skomplikowane metafory poetyckie. Posługiwał się środkami uwydatniającymi motywacje i zależności językowe np. gry słów, powtórzenia, antymetabole, ("gryzące pochwały-pochwalne gryzmoły"), paronomazje, figury etymologiczne, homonimy, przekształcenia frazeologiczne i brzmieniowe ("szatan ponoć ma dwa końce"). Pojawiały się również w jego twórczości metafory-alegorie i symbole rozciągnięte na cały tekst literacki.
Zauważyć można także rodzaje metafor, wywodzących się z językoznawstwa kognitywnego. Pojawiały się metafory pojęciowe (czas to ruch: "czas zostaje w tyle"), orientacyjne (góra – dobro, dół – zło), ontologiczne (umysł jako przedmiot: "umysł mam twardy jak łokcie").
Gitara Jacka Kaczmarskiego
[edytuj] Kompozycje
Przewaga ballad o klasycznych rozwiązaniach harmonicznych i rytmicznych.
Kompozycje utrzymują się w klasycznym nurcie. Kaczmarski, za przykładem wcześniejszych śpiewających poetów, czerpał z tradycyjnych wzorów z dala omijając współczesne kierunki muzyczne, chyba że służyło to określonemu celowi poetyckiemu.
- "Staram się być wierny jednej zasadzie: komponując muzykę opieram się na wzorcach klasycznych. Nie stosuję standardów jazzowych, bluesowych, rockowych czy popowych. Chyba że ma to czemuś służyć. Ale to zdarza się rzadko"[10].
W początkowej fazie twórczości słychać było ewidentną fascynację muzyką Włodzimierza Wysockiego wyrażającą się w charakterystycznych "rwanych" akordach (Nie lubię, Manewry) czy zmianach szybkiego tempa (cykl Obław). Później nastąpił rozwój jego stylistyki. Forma utworu zawsze odgrywała rolę służebną wobec tekstu, niejako go ilustrując. Jako przykłady mogą tu posłużyć utwory takie jak Somosierra lub cykl Obława, których szaleńcze tempa oddają wrażenie pędu – czy to szarży wojska, czy stada wilków, spokojny Poranek i wręcz knajacki refren Kuglarzy. Wszystkie te chwyty są typowymi przykładami retoryki muzycznej, gdzie muzyka ma służyć lepszemu przyswojeniu przez słuchacza tekstu utworu.
Na wspólnych programach Tria odcisnęła się indywidualność twórcza wszystkich trzech kompozytorów: Przemysław Gintrowski wniósł specyficzny styl kompozycji, o bardzo nośnej melodyce i prostej harmonii, szczególnie pasujący do wykonywanych przez niego wierszy Zbigniewa Herberta, natomiast kompozycje Zbigniewa Łapińskiego charakteryzowało skomplikowanie formalne oraz harmoniczne i bogactwo aranżacji fortepianowych.
Kaczmarski w celu ilustracyjnym często nawiązywał do różnych stylów muzycznych. W jego twórczości solowej oraz w utworach Tria można usłyszeć motywy narodowe:
- rosyjskie (Encore, jeszcze raz..., Czastuszki o pierestrojce)
- ukraińskie (fragment (przytoczony zresztą "ze słuchu" i błędnie zacytowany) ukraińskiej piosenki ludowej w Romansie historiozoficzno-erotycznym o princessie Doni i parobku Ditku ze wstawką etnograficzną)
- stricte polskie (polonez Z pasa słuckiego pożytek, warszawski tzw. folk miejski – estetyka piosenki ulicznej: Karnawał w Victorii)
- hiszpańskie (flamenco Sąd nad Goyą, Zakopywanie głowy, tango Między nami)
- francuskie (walc paryski Pożegnanie Okudżawy, gawot Artyści, oraz melodia karmanioli w Karmanioli)
- amerykańskie (blues Przy ołtarzu baru, zydeco Źródło wszelkiego zła, Postmodernizm)
- japońskie (sposób akompaniamentu w Japońskiej rycinie);
Jednym z rzadkich w twórczości Kaczmarskiego przykładów wykorzystania standardów gatunkowych do ilustracji utworu jest muzyka do Przyśpiewki bylejakiej o europejskości Polaka (konwencja rapowa) i stylizowany na rockową balladę Dylan.
Spotkać można też dosłowne cytaty np.:
[edytuj] Instrumentarium
W utworach Kaczmarskiego dominowało ograniczone instrumentarium, obejmujące żywe, klasyczne brzmienia instrumentów – gitar oraz fortepianu.
W aranżacjach piosenek Kaczmarskiego usłyszeć można:
- gitarę klasyczną solo – we wszystkich samodzielnych programach Kaczmarskiego
- dwie gitary klasyczne – w niektórych aranżacjach piosenek wykonywanych przez Kaczmarskiego i Gintrowskiego, a także w piosenkach granych wspólnie z Jackiem Majewskim
- gitarę klasyczną i fortepian – w programach tworzonych ze Zbigniewem Łapińskim
- dwie gitary klasyczne, fortepian – w programach tworzonych przez Trio: Kaczmarski, Gintrowski, Łapiński
wyjątkowo, na zasadzie eksperymentu:
- gitarę klasyczną i akustyczną oraz elektroniczne instrumenty klawiszowe – płyta Litania
- fortepian, gitarę basową, kwartet smyczkowy i instrumenty dęte – płyta Szukamy stajenki
- gitary klasyczne, kontrabas, instrumenty dęte, akordeon – płyta Między nami
[edytuj] Technika gry na gitarze
Jacek Kaczmarski trzymał gitarę odwrotnie niż większość gitarzystów: struny szarpane lub uderzane były palcami lewej ręki, zaś struny na gryfie przyciskały palce dłoni prawej; ułożenie strun pozostawiał jednak niezmienione. Pozwalało mu to łatwiej osiągać niektóre rozwiązania brzmieniowe niż w przypadku gitary trzymanej w sposób klasyczny.
Rzekoma leworęczność Jacka Kaczmarskiego
Dość powszechnie uważa się, że Jacek Kaczmarski był osobą leworęczną. Przeświadczenie takie wynika zapewne z faktu odwrotnego trzymania przez niego gitary, był on jednak praworęczny. Wątpliwości rozwiewa sam poeta w wywiadzie:
-
- – Nie jest trudno zauważyć, że grasz na gitarze lewą ręką, chociaż ułożenie strun jest typowe dla gitarzysty praworęcznego. Jednak autografy rozdajesz ręką prawą. Czy to znaczy, że jesteś oburęczny?
-
- – Jacek Kaczmarski: Rzeczywiście, równomiernie mam rozwinięte obie ręce. Jeśli chodzi o grę na gitarze lewą ręką to wynika ona z mojej niewiedzy, zwykłej ignorancji. Od samego początku grałem odwrotnie nie wiedząc, iż można się tak posługiwać tym instrumentem tylko wystarczy zmienić kolejność strun. Zanim się jednak zorientowałem, umiałem się już całkiem nieźle poruszać na kilku akordach. Potem, dla żartów, nauczyłem się grać prawostronnie kilku funkcji po to, aby podczas koncertów trochę się zabawić: raz grać lewą, a raz prawą ręką. Następnie, gdy już moja twórczość zaczęła się krystalizować dostrzegłem, iż trzymanie na odwrót daje mi pewną przewagę nad praworęcznymi. Przede wszystkim inaczej brzmią akordy oraz pochody basowe, które w razie potrzeby imitują gitarę basową, tym bardziej, że gram je palcami: wskazującym i środkowym.[11]
Proza Jacka Kaczmarskiego to powieści obyczajowe, z wyraźnym wątkiem autobiograficznym, a niekiedy elementami political fiction. Pierwsza powieść Autoportret z kanalią jest przewrotnym rozliczeniem z mitem barda Solidarności. W powieści autor nie tylko nie oszczędza siebie samego, ale również środowiska solidarnościowego i polskiej emigracji, co przyczyniło się do utrwalenia jego obrazu jako twórcy niepokornego, dla którego nie istnieją tematy tabu.
W kolejnej powieści Plaża dla psów, autor ukazuje codzienne życie na końcu świata – w Australii. Oczyma głównego bohatera spogląda na tych, którzy na nowym kontynencie próbują sobie poukładać życie. Autor polemizuje z postawioną przez jednego z bohaterów powieści tezą, że tak naprawdę "potrzebne jest do szczęścia czyste niebo, zdrowe jedzenie i kochająca kobieta", komentując to następująco: Więc tak się wydaje większości ludzi, którzy się tam osiedlają i ta powieść jest między innymi o tym właśnie, że niestety nie. Każdy przyjeżdżający z zewnątrz (w tej książce jest wielu emigrantów z różnych stron świata) szuka właśnie tej prostej recepty na szczęście. A tymczasem przywozi ze sobą swoją własną klaustrofobię, swoją przeszłość, z którą się nie pogodził, swoje indywidualne słabości, lęki i tym zatruwa życie sobie i najbliższym, doprowadzając do tragedii.[12]
Kaczmarski napisał również książkę o pracy w Radiu Wolna Europa (Napój Ananków), która posiada element fantastyki. Opowiada ona o narodzie Ananków, o ich historii i mitologicznej wizji stworzenia świata. Akcja powieści natomiast dzieje się w Monachium. Ciekawostką w tej powieści jest to, że główny bohater jest orientacji homoseksualnej.
Kolejną satyrą społeczno-polityczną z zawartym wątkiem autobiografii było – O aniołach innym razem. Powieść różni się od reszty tym, że nie operuje głównie obrazem ale słowem. Opowiada o różnych typach ludzi których drogi skrzyżowały się w klinice odwykowej. Ponowne spotkanie miało miejsce w Polsce po transformacji, gdzie byli witani jak bohaterowie (bo byli emigrantami). W ojczyźnie prowadzą działalność polityczną, charytatywną i gospodarczą, jednak szybko zostają "zmieszani z błotem". Padło wtedy stwierdzenie: "Polityk to gnój! Ale w naszym kraju, bądź co bądź rolniczym, zdaje się że potrzeba dużo tego gnoju, żeby coś wyrosło." Bohaterowie pod koniec powieści wyjeżdżają z kraju, by zapomnieć o problemach i cieszyć się wolnością na jachcie, wtedy na pytanie bohaterki ("Czy wrócicie do ojczyzny?") autor odpowiada sam sobie: "Panie Jacku, pan sam powinien wiedzieć najlepiej, że po tylu latach nie wraca się do ojczyzny, tylko przyjeżdża."
Wraz ze swoją córką – Patrycją Volny, stworzył opowieść dla dzieci Życie do góry nogami, traktującą o codzienności australijskiej widzianej oczami dziecka wychowanego w Europie.
Program w sensie, w jakim używał tego pojęcia Jacek Kaczmarski, to cykl piosenek pomyślanych i zaplanowanych jako zamknięta całość, którego sens wykracza poza prostą sumę treści poszczególnych utworów. Zawsze jednak część utworów funkcjonowała w świadomości słuchaczy w oderwaniu od całości (Kochanowski, Niech..., Warchoł itp.). Były i takie utwory, które w programie należały do kluczowych, ale funkcjonowały wyłącznie w jego kontekście (Epitafium dla Sowizdrzała, Rokosz, Powrót z Syberii, Dęby itp.).
Tym, co spinało program w jedność była myśl przewodnia – mniej lub bardziej bezpośrednio przedstawiona:
- Sarmatia – nawiązywała do Polski szlacheckiej i wywodzących się z tego okresu współczesnych przywar narodowych
- Muzeum – opisywał kilkanaście obrazów polskiego malarstwa historycznego z ostatnich 200 lat historii (wyjątek stanowią Osły i ludzie)
- Pochwała łotrostwa jest pierwszym przykładem programu nie posiadającego jednoznacznego tematu.
Sam autor nie popierał idei podnoszenia do rangi programów cyklów piosenek, które z tych czy innych względów znalazły się na kasetach, ale w założeniu programami nie były. Uznawał za programy wyłącznie te cykle, które były przez niego pomyślane jako zamknięte całości, a więc: Mury, Raj, Muzeum, Mój zodiak, Notatnik australijski, Skruchy i erotyki dla Ewy, Wojna postu z karnawałem, Sarmatia, Szukamy stajenki, Pochwała łotrostwa, Między nami, Dwie skały, Mimochodem. Z drugiej strony – samo wydanie danego zbioru piosenek było wydarzeniem artystycznym, a co za tym idzie – funkcjonowały one w świadomości słuchaczy jako całość.
[edytuj] Najbardziej znane utwory
- W dorobku Jacka Kaczmarskiego znajduje się kilka "epitafiów" poświęconych twórcom. Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego zajmuje miejsce szczególne, zarówno ze względu na wpływ, jaki Wysocki wywarł na twórczość Kaczmarskiego, jak i ze względu na kunsztowną formę i uniwersalizm poruszanych tematów, dla których postać bohatera epitafium jest jedynie pretekstem.
- Pieśń – symbol. Inspirowana piosenką Lluísa Llacha, L'Estaca (Pal), do której melodii Jacek Kaczmarski napisał wiersz Mury. Piosenka stała się hymnem Solidarności i symbolem walki z reżimem, roli poety ("śpiewał, że czas by runął mur... oni śpiewali wraz z nim") mimo gorzkiej, paradoksalnej wymowy ostatniej zwrotki, powszechnie pomijanej przez odbiorców ("A mury rosną, łańcuch kołysze się u nóg"). Piosenka opowiada o niezrozumieniu artysty (Llacha) przez ludzi - paradoksalnie tak właśnie się stało z tą piosenką, gdyż często uważa się ją błędnie za antyreżimowy protest-song.
[edytuj] Droga twórcza
[edytuj] Etapy twórczości
|
|
Tę sekcję należy dopracować zgodnie z zaleceniami edycyjnymi:
studencki, opozycyjny, emigracyjny, RWE, Trio, późny.
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się na stronie dyskusji tego artykułu.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości prosimy usunąć szablon {{Dopracować}} z kodu tego artykułu. |
Ta sekcja jest niekompletna. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
[edytuj] Mistrzowie
- Po spotkaniu z Wysockim w 1974 roku zrozumiałem, że piosenka nie jest jedynie umiejętnością napisania tekstu i skomponowania muzyki. Może być sposobem wyrażania najgłębszych, najbardziej podstawowych treści. [...] Myślę, że wszystko, co pisałem w latach 1974-78, było pod wpływem Wysockiego, zarówno w materii poetyckiej, jak i w sposobie wykonania.[13]
Fascynacja Wysockim wyrażała się w tłumaczeniach jego piosenek, parafrazach i nawiązaniach, a także naśladowaniem ekspresji wokalnej i swoistym ukształtowaniem światopoglądu artystycznego.
Piosenki napisane według Wysockiego:
- Ze sceny (1977, według Песня певца у микрофона)
- Nie lubię (1976, według Я не люблю)
- Obława, Obława II (1974 i 1983, według Охота на волков, Охота с вертолетов)
- Czołg (1987, zainspirowany pomysłem Wysockiego odnotowanym w jego dzienniku)
- Linoskoczek (1982, inspirowany pieśnią Канатоходец, dedykowany Wysockiemu)
- Koń wyścigowy (1987, według Бег иноходца)
- Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego. Dwa wolniejsze fragmenty są wariacją na temat piosenki tegoż - Банки по-белому, przy zachowaniu oryginalnej melodii.
Tłumaczenia z Wysockiego:
- Cios w cios (1974)
- Pada ciemność (1974)
- Wydarzenie w knajpie (1976)
- Siedzimy tu przez nieporozumienie (1973)
- Cud (1977)
- Piosenka o radości życia (1977)
- Góry (1974)
- Statki (1974)
Wysockiemu poświęcił też Jacek Kaczmarski jeden ze swoich najsłynniejszych utworów – Epitafium dla Włodzimierza Wysockiego.
Jacek Kaczmarski był zafascynowany dokonaniami muzycznymi Boba Dylana z wczesnego okresu jego twórczości. Dokonywał tłumaczeń jego utworów, niektóre z nich doczekały się nagrania. Występ Boba Dylana zamykający koncert na rzecz ludzi głodujących w Etiopii, podczas którego artysta wystąpił pod wyraźnym wpływem środków psychoaktywnych, skłonił Kaczmarskiego do napisania utworu znanego jako "Bob Dylan" bądź "Epitafium dla Boba Dylana".
Tłumaczenia z Dylana:
- Ja nim nie będę (1974)
- Ciężki deszcz (1972)
[edytuj] Inspiracje
[edytuj] Literackie
Jacek Kaczmarski obficie korzystał ze skarbnicy literatury polskiej i światowej, czerpiąc z niej inspirację, traktując jako podstawę do gry z czytelnikiem, a czasem przenosząc na grunt polski twórczość innych poetów w tłumaczeniach i parafrazach. Nawiązywał do stylistyki innych poetów, do motywów funkcjonujących w dziełach literatury. Inkrustował swoje teksty cytatami z dzieł literackich (np. O wojnie galijskiej Juliusza Cezara[14]), dokumentów historycznych, czy tekstów kultury – np. kolęd[15].
| Wiersz |
Data |
Obraz |
Autor |
Data |
Technika |
Lokalizacja |
| Alegoria malarstwa |
2003 |
Alegoria malarstwa (a. W pracowni artysty, Sztuka Malarska) |
Johannes Vermeer van Delft |
1662-1665 |
olej na płótnie |
Austria, Wiedeń, KHM |
| Ambasadorowie |
1987 |
Ambasadorowie |
Hans Holbein |
1533 |
olej na płótnie |
Wielka Brytania, Londyn, National Gallery |
| Arka Noego |
2003 |
Arrasy Wawelskie:
Rozmowa Noego z Bogiem, Budowa arki Noego, Wejście zwierząt do arki, Zesłanie potopu |
warsztaty Willema i Jana de Kempeneera, Jana van Tieghema i Nicolasa Leyniersa |
1550-1560 |
arras |
Polska, Kraków, Wawel |
| Astrolog |
2003 |
Doktor Faust |
Rembrandt Harmenszoon van Rijn |
1651 |
akwatinta, sucha igła |
Holandia, Amsterdam, Rijksmuseum |
| Autoportret Witkacego |
1980 |
Autoportret |
Stanisław Ignacy Witkiewicz |
1939 |
pastele |
Polska, Katowice, Muzeum Sląskie |
| Bar Folies – Bergére |
1978 |
Bar w Folies-Bergère |
Édouard Manet |
1882 |
olej na płótnie |
Wielka Brytania, Londyn, Courtauld Gallery |
| Birkenau |
1981 |
Birkenau |
Jerzy Krawczyk |
1961 |
olej na płótnie |
Polska, Warszawa, MN |
| Czerwony autobus |
1981 |
Autobus (Czerwony autobus) |
Bronisław Wojciech Linke |
1959-1961 |
olej na płótnie |
Polska, Warszawa, MN |
| Czytająca list |
1992 |
Dziewczyna czytająca list |
Johannes Vermeer van Delft |
1657-1659 |
olej na płótnie |
Niemcy, Drezno, Gemäldegalerie Alte Meister |
| Dali |
1978 |
Uporczywość pamięci, Miękka konstrukcja z gotowaną fasolką - przeczucie wojny domowej, Widmo seksapilu, Geopolityczne dziecko obserwujące narodziny Nowego Człowieka |
Salvador Dalí |
1931-1943 |
olej na płótnie |
|
| Dawid |
1979 |
Dawid |
Michał Anioł |
1504 |
rzeźba w marmurze |
Włochy, Florencja, Galleria dell'Accademia |
| Encore, jeszcze raz |
1977 |
Encore, jeszcze, encore! |
Paweł Fiedotow |
1851-1852 |
olej na płótnie |
Rosja, Moskwa, Galeria Trietiakowska |
| Epitafium dla księdza Jerzego |
1985 |
|
Janusz Kaczmarski |
|
|
|
| Kanapka z człowiekiem |
1977 |
Kanibalizm (Kanapka z człowiekiem) |
Bronisław Wojciech Linke |
1951 |
olej na płótnie |
Polska, Warszawa, MN |
| Karzeł |
1982 |
Portret błazna Diego de Acedo, zw. El. Primo |
Diego Velázquez |
|
olej na płótnie |
Hiszpania, Madryt, Muzeum Prado |
| Kobieta trzymająca wagę (Vermeer), ok. 1664 |
2003 |
Ważąca perły (Kobieta z wagą) |
Johannes Vermeer van Delft |
1664 |
olej na płótnie |
USA, Waszyngton, National Gallery of Art |
| Kredka Kramsztyka |
1993 |
Rodzina w getcie |
Roman Kramsztyk |
1942 |
rysunek |
|
| Krzyk |
1978 |
Krzyk |
Edvard Munch |
1893 |
Olej, tempera i pastel na kartonie |
Norwegia, Oslo, Galeria Narodowa |
| Książę |
1979 |
Książę |
Paul Klee |
|
|
|
| Lekcja anatomii doktora Tulpa |
1992 |
Lekcja anatomii doktora Tulpa |
Rembrandt Harmenszoon van Rijn |
1632 |
olej na płótnie |
Holandia, Haga, Mauritshuis |
| List miłosny (Vermeer) |
2003 |
Kobieta w błękitnej sukni |
Johannes Vermeer van Delft |
1662-1665 |
olej na płótnie |
Holandia, Amsterdam, Rijksmuseum |
| Mistrz Hieronimus van Aeken z Hertogenbosch zwany Boschem |
1977 |
Ogród ziemskich rozkoszy |
Hieronim Bosch |
1480-1490 |
olej na desce, tryptyk |
Hiszpania, Madryt, Prado |
| Młody Bachus |
1978 |
Bachus |
Michelangelo Merisi da Caravaggio |
1596 |
olej na płótnie |
Włochy, Florencja, Uffizi |
| Nokturn z niespodzianką (Picasso) |
2003 |
Satyr i śpiąca kobieta |
Pablo Picasso |
|
|
Wielka Brytania, Londyn, Tate |
| Okładający się kijami |
2000 |
Walka na kije |
Francisco Goya |
1821-1823 |
fresk |
Hiszpania, Madryt, Muzeum Prado |
| Osły i ludzie |
1980 |
Kaprysy: 42. Ty, który nie możesz; 38. Bravissimo |
Francisco Goya |
1797-1798 |
Akwatinta |
|
| Pejzaż z szubienicą |
1978 |
Pejzaż z szubienicą |
Pieter Bruegel |
1568 |
Olej na drewnie |
Błąd przy generowaniu miniatury Nieprawidłowe parametry miniatury lub [[PNG]] większy niż 12,5 milionów [[piksel]]i
Ambasadorowie (Hans Holbein)
Patrzą przed siebie śmiało, pewni swoich racji,
Wszak dyplomacja włada wszystkim dziś – co żyje,
A oni – kwiat szesnastowiecznej dyplomacji!
Ambasadorowie
|
|
Rejtan (Jan Matejko)
Koszulę z piersi zdarł, zupełnie jak w teatrze,
Polacy – czuły naród – dali nabrać się:
Niektórzy w krzyk, że już nie mogą na to patrzeć,
Inni zdobyli się na litościwą łzę.
Rejtan, czyli raport ambasadora
|
Wigilia na Syberii (Jacek Malczewski)
Talerz podstawiam by nie uronić
Tego czym życie się słodzi
Inny w talerzu pustym twarz schronił
Bóg się nam jutro urodzi.
Wigilia na Syberii
|
Rycerz, śmierć i diabeł (Albrecht Dürer)
Tak zbrojni w moce, na które nie ma lekarstwa
Będziemy nadal stawiać i zwalać mocarstwa.
Siedem grzechów głównych
|
Wiosna roku 1905 (Stanisław Masłowski)
Pusta ulica pachnie deszczem
W drzewach jasny puszy się liść
W mokrym powietrzu ciągle jeszcze
Krąży kozacki gwizd!
Wiosna 1905
|
Grający w karty (Michelangelo Merisi da Caravaggio)
Jeśli siadasz przy tym stole zważ,
że światło nie najlepsze
A partnerzy w każdym razie przypadkowi.
[...]
Swoje zapasowe asy trzymaj długo blisko nerek
Póki nie zostanie ci już nic innego.
Szulerzy
|
Lekcja anatomii doktora Tulpa (Rembrandt)
Leży przed wami – wydany na nasz wzrok
Trupia zagadka, nieruchomy bramin
I patrzy jaszczurzymi powiekami
Na siedem zdumień na widok jego zwłok,
Na nasze ruchy, na chciwy gest i krok,
Karki w koronkach, kaftany z wyłogami.
Lekcja anatomii doktora Tulpa
|
Ślepcy (Pieter Bruegel (starszy))
Potykam się, więc ręce w przód, do góry twarz, w dół lecę!
O, ciemny boże mego życia, miej mnie w swej opiece!
Nie puścić kija! Paść na wznak! Plecami na kamienie!
To tylko rów, przydrożny rów, już po przerażeniu....
Przypowieść o ślepcach
|
Walka karnawału z postem (Pieter Bruegel (starszy))
Dosiadł stulitrowej beczki kapral kawalarzy
Kałdun – tarczą, hełmem – rechot na rozlanej twarzy.
Zatknął na swej kopii upieczony łeb prosięcia,
Będzie żarcie, będzie picie, będzie łup do wzięcia
Wojna postu z karnawałem
|
Bar w Folies-Bergère (Édouard Manet)
Na co patrzysz madonno bufetu
Znad ołtarza kielichów i flach
Czy oślepia cię światło kinkietów
Czy przenika ten sam co mnie strach
Bar w Folies-Bergère
|
W twórczości Kaczmarskiego znalazło się również miejsce na odwołania do filmów. "Rublow", "Stalker" i "Ofiara" odwołują się do dzieł Andrieja Tarkowskiego. "Kuglarze" to utwór inspirowany filmem "Wieczór kuglarzy" w reżyserii Ingmara Bergmana. Piosenka "Reportaż" jest z kolei inspirowana opowiadaniem filmowca, Jacka Petryckiego, na temat wojny w Bośni.
[edytuj] Dyskografia
-
- 1979 – Mury
- 1980 – Raj
- 1981 – Muzeum
- 1981 – Krzyk
- 1982 – Strącanie aniołów – płyta wydana na emigracji (Szwecja)
- 1982 – Carmagnole – płyta wydana na emigracji (Niemcy)
- 1983 – Chicago – Live – płyta wydana na emigracji (USA)
- 1986 – Litania – płyta wydana na emigracji (Australia)
- 1987 – Kosmopolak – program stworzony w Monachium
- 1989 – Dzieci Hioba – program stworzony w Monachium
- 1990 – Głupi Jasio – program stworzony w Monachium
- 1990 – Live '90 – pierwsza trasa koncertowa Jacka Kaczmarskiego po powrocie do Polski
- 1991 – Mury w Muzeum Raju – program zawierający utwory z programów Mury, Raj i Muzeum
- 1992 – Bankiet – nietypowy repertuarowo program Jacka Kaczmarskiego
- 1992 – Wojna postu z karnawałem
- 1993 – Sarmatia
- 1993 – Szukamy stajenki – program złożony z kolęd i pastorałek
- 1995 – Pochwała łotrostwa
- 1997 – Między nami
- 1997 – Koncert '97 – dwie płyty koncertowe
- 1999 – Dwie Skały
- 2000 – Dwadzieścia (5) lat później – płyta powstała na 20-lecie "Solidarności" i 25-lecie działalności publicznej Jacka Kaczmarskiego
- 2001 – Mimochodem
- 2003 – Złota kolekcja: Źródło – kompilacja
- 2003 – Złota kolekcja: Pokolenie – kompilacja
- 2004 – Syn marnotrawny – zestaw 22 płyt w wersji cyfrowej
- 2005 – Świadectwo
- 2006 – Suplement – zestaw siedmiu płyt z piosenkami Jacka Kaczmarskiego nie wydanymi dotychczas oraz wierszami (recytowanymi przez Andrzeja Seweryna)
- 2007 – Mała Arka Noego – zestaw ośmiu płyt zawierających dwa nie wydane wcześniej programy oraz "Kwadranse Jacka Kaczmarskiego" z Radia Wolna Europa
- 2007, 22 marca – Arka Noego – zestaw 37 płyt (Syn marnotrawny, Suplement i Mała Arka Noego)
- 2008 – Trasa Koncertowa '97 cz. I i II – wznowienie płyt "Koncert '97" (z uporządkowaną kolejnością utworów)
- 2008 – Scena to dziwna – zestaw pięciu płyt DVD z materiałami wideo (głównie koncertami) z lat 1980-2001
[edytuj] Bibliografia
- Wiersze i Piosenki, Paryż 1983
- Mój zodiak, 1985
- 30 wierszy i piosenek, 1987
- Rozbite oddziały, 1988
- A śpiewak także był sam – z przedmową Stanisława Stabro, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1998
- Biblioteka bardów – Jacek Kaczmarski, Twój Styl, Warszawa 2000
- Ale źródło wciąż bije... – z przedmową Krzysztofa Gajdy, Wydawnictwo Marabut, Warszawa 2002
- Tunel, Tower Press, Gdańsk 2004
- Antologia poezji, Wydawnictwo Demart 2012
- Autoportret z kanalią, 1994
- Plaża dla psów, 1998
- O aniołach innym razem, 1999
- Życie do góry nogami, 1996
- Napój Ananków, 2001
- Utwory Jacka Kaczmarskiego, wyd. "Alba", Opole 1990
- Mury, 1990
- Raj, 1990
- Muzeum, 1990
- Kosmopolak, 1990
- Dzieci Hioba, 1990
- Głupi Jasio, 1990
- Bankiet, 1990
- Wojna postu z karnawałem, 1997
- Sarmatia, 1995
- Szukamy stajenki, 1995
- Pochwała łotrostwa, 1996
- Encore, jeszcze raz encore – piosenki z lat 74-95, część I, 1998
- Pejzaż z szubienicą – piosenki z lat 74-95, część II, 1998
- Wiosna – piosenki z lat 74-95, część III, 1998
- Dwie skały, 2000
[edytuj] Wydawnictwa podziemne
Po roku 1981, kiedy płytę z programem Krzyk cenzura, zamiast do dystrybucji, skierowała na przemiał, szczególnie zaś po rozpoczęciu przez Jacka Kaczmarskiego działalności w Radiu Wolna Europa – oficjalnie w Polsce nie można było wydawać jego twórczości. Nie znaczy to, że nie była ona znana. Popularność piosenek Kaczmarskiego rosła w dużej mierze dzięki wydawnictwom podziemnym. O sile oddziaływania wydawnictw podziemnych można było się przekonać w 1990 roku, kiedy to na pierwsze "poemigracyjne" koncerty Kaczmarskiego przychodziły tysiące słuchaczy.
- Muzeum, Warszawa 1981
- Raj, Warszawa 1981
- Zbroja, Kraków 1982
- Zbroja, Poznań 1982
- Zbroja, "Wytrwałość", Warszawa 1982
- Zbroja, Wydaw. Ruchu Oporu NZS, Kraków 1982
- Zbroja [teksty piosenek], Przedr. z: Warszawa: "Wytrwałość", 1982
- Kaczmarski Jacek, "Bez Debitu", Warszawa 1983
- Zbroja utwory napisane na emigracji, "Słowo Podziemne", Warszawa 1983
- Śpiewnik polski, "Aspekt", Wrocław 1984
- Wiersze i piosenki, "Cel", 1984
- Utwory zebrane, "Pokolenie", Warszawa 1984, 1985
- Horoskop, Wrocław 1985
- Wiersze i piosenki, 1985
- Wiersze i piosenki, "Bez Cięć", Kraków 1986
- Wiersze i piosenki, "Bez Cięć", Kraków 1986
- Wiersze i piosenki, "Bez Cięć", Kraków 1986
- Wiersze i piosenki, "Kierunki", 1986
- Mój zodiak, Warszawa 1987
- Przejście Polaków przez Morze Czerwone, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1987
- Bajka o Polsce wiersze i piosenki, "to", Toruń, 1988
- Kosmopolak [wywiad z piosenkarzem, akordy na gitarę], "Nowa fala", Gdańsk 1988
- Perestoika, Warszawa 1988
- Rozbite oddziały wiersze i piosenki 1985-1988, Kraków 1988
- Krzyk piosenki Jacka Kaczmarskiego, Oficyna "Solidarność", Szczecin 1989
- Pięć sonetów o umieraniu komunizmu [piosenki z lat 1988-89], Oficyna Wydawnicza 63, Warszawa 1989
- Śpiewnik, Kraków 1989
Powyższa bibliografia wydawnictw podziemnych została sporządzona na podstawie katalogów Biblioteki Narodowej. Niektóre zapisy nie posiadają miejsc wydania lub nazwy wydawnictwa. Wynika to z charakteru publikacji ukazujących się poza oficjalnym obiegiem wydawniczym.
[edytuj] Wywiady z Jackiem Kaczmarskim
[edytuj] Bibliografia prac o Jacku Kaczmarskim
- Izolda Kiec, Kreacja czy autobiografia? : literackie portrety zbuntowanych wychowanków PRL-u, [w:] Czas Kultury 1995 nr 5/6 s. 32-37.
- Seweryna Wysłouch, Bogumiła Kaniewska, Człowiek i rzecz. O problemach reifikacji w literaturze, filozofii i sztuce, [w:] Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Literacka, Poznań 1999.
-
- wiersz Kanapka z człowiekiem
- Elżbieta Kozłowska, Motyw biblijnego złoczyńcy w wierszu Zbigniewa Herberta "Domysły na temat Barabasza" oraz w piosence Jacka Kaczmarskiego "Kara Barabasza", [w:] Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Rzeszowie. Dydaktyka Z. 6: 1999, s. 93-99.
- Krzysztof Gajda, Jacek Kaczmarski w świecie tekstów, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2003
-
- publikacja oparta na pracy doktorskiej w całości poświęconej Jackowi Kaczmarskiemu, jako twórcy, który świadomie wybiera piosenkę jako sposób wypowiedzi artystycznej.
- Krzysztof Gajda, To moja droga, Wydawnictwo Dolnośląskie , Wrocław 2009
-
- pierwsza biografia Jacka Kaczmarskiego, wydana 22 kwietnia 2009 r. w związku z 5 rocznicą śmierci barda (ISBN 978-83-245-8761-2).
- Karolina Sykulska, Jacek Kaczmarski – szkic do portretu, [w:] Bardowie, pod red. Jadwigi Sawickiej i Ewy Paczoskiej, Łódź 2001.
- Karolina Sykulska, Na marginesie "Wysockich" piosenek Jacka Kaczmarskiego, [w:] Społeczny i kulturowy aspekt twórczości Włodzimierza Wysockiego. Materiały z Międzynarodowej Konferencji Naukowej, Białystok 2001.
- Piotr Wiroński, Wbrew, pomimo i dlatego - analiza twórczości Jacka Kaczmarskiego, Księgarnia Akademicka, Kraków 2011
[edytuj] Prace doktorskie poświęcone twórczości Jacka Kaczmarskiego
- Krzysztof Gajda, Jacek Kaczmarski wobec koniunktur ideowych i komunikacyjnych, rozprawa doktorska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2002
[edytuj] Prace magisterskie poświęcone twórczości Jacka Kaczmarskiego
- Tomasz Kasza, Człowiek w utworach Jacka Kaczmarskiego, Uniwersytet Jagielloński, 1998
- Krzysztof Gozdowski, Między egocentryzmem a encyklopedyzmem, Uniwersytet Zielonogórski, 2003
- Marta Cyba, Jacka Kaczmarskiego głos w sprawie Sarmacji, Uniwersytet Śląski, 2004
- Karolina Sykulska, Foniczne środki ekspresywno-stylistyczne w piosenkach Jacka Kaczmarskiego, Uniwersytet Wrocławski, 2001
- Robert Krzak, Jacek Kaczmarski – bard zagłady, Uniwersytet Wrocławski, 1994
- Anna Grazi, Jacek Kaczmarski (1957-2004). Życie i twórczość, Akademia im. Jana Długosza w Częstochowie, 2006
- Joanna Boss, Seksualizmy w twórczości Jacka Kaczmarskiego, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, 2008
- Agnieszka Łysik, Inspiracje Jacka Kaczmarskiego obrazami Piotra Bruegla Starszego, Uniwersytet Gdański, 2011
- Marcin Romanowski, Między "bardem «Solidarności»" a Jackiem Kaczmarskim. Dygresyjna biografia artystyczna, Uniwersytet Gdański, 2011
[edytuj] Inne prace poświęcone twórczości Jacka Kaczmarskiego
[edytuj] Kaczmarski w podręcznikach
Szkoła podstawowa
- Anna Landau-Czajka, Włodzimierz Mędrzecki – "Poznajemy świat wokół nas. Zeszyt ćwiczeń. Historia i społeczeństwo" klasa VI, wyd. WSiP, Warszawa 2004
-
- Mury
- Marlena Derlukiewicz Słowa na start! 5, podręcznik dla klasy V szkoły podstawowej. Wydawnictwo Era
Gimnazjum
- Alina Kowalczykowa, Krzysztof Mrowcewicz, Kto czyta, nie błądzi. Literatura i kultura, podręcznik do języka polskiego dla klasy III gimnazjum. Wydawnictwo Sentor, Warszawa 2002
- Cabak Adrianna, Nocuń Adam – "Skarb w słowa zaklęty – podręcznik dla klasy I gimnazjum", Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2004.
-
- Lot Ikara
- Detka Janusz, Jas Małgorzata – "Język polski. Przygoda z czytaniem. Kształcenie literacko-kulturowe. Klasa II (gimnazjum)", wyd. Mac, Kielce
-
- Powtórka z Odysei
- Dwie Skały
- Konowalska Joanna, Mokrzan Iwona – "Gimnazjum Klasa 2 – Język Polski", Wydawnictwo Edukacyjne WIKING
-
- Mury
- Małgorzata Chmiel, Piotr Doroszewski, Wilga Herman, Zofia Pomirska – "Słowa na czasie - Podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego, klasa 2 gimnazjum", wyd. Nowa Era
-
- Rejtan, czyli raport ambasadora
Szkoły ponadgimnazjalne
- Stanisław Rosiek, Ewa Nawrocka, Bolesław Oleksowicz, Grażyna Tomaszewska, Język polski. Między tekstami. Część 3. Podręcznik. Romantyzm (echa współczesne), Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 2003
-
- Samosierra
- Aleksander Nawarecki, Dorota Siwicka, Przeszłość to dziś, podręcznik do II klasy liceum i technikum, część I, Romantyzm, Wydawnictwo Stentor 2003
-
- Mury
- Witold Bobiński, Anna Janus-Sitarz, Bogusław Kołcz – "Barwy epok. Kultura i literatura. Podręcznik dla liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum", Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 2003.
-
- Mury
- Pan Kmicic
- Gromadzka Beata – "Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? – podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego dla klasy I liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum", Wydawnictwo ARKA Roma Koper 2002
-
- Rejtan, czyli raport ambasadora
- Gromadzka Beata – "Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy? – podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego dla klasy II liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego i technikum", Wydawnictwo Nowa Era 2003
-
- Samosierra
- Zesłanie studentów
- Zdunkiewicz, Jedynak, Klejnocki, Łozińska – "Literatura i nauka o języku – podręcznik do klasy III ponadgimnazjalnej", Wydawnictwo Szkolne PWN, Warszawawa 2005
-
- Epitafium dla Brunona Jasieńskiego
- Stanisław Rosiek, Jolanta Maćkiewicz, Zbigniew Majchrowski — Język polski. Między tekstami. Część 1. Podręcznik. Początki. Średniowiecze (echa współczesne), Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, Gdańsk 2001
-
- Przyczynek do legendy o Świętym Jerzym
- S. Rosiek, E. Nawrocka, B. Oleksowicz, G. Tomaszewska – "Język polski. Między tekstami. Część 3. Romantyzm (echa współczesne)", Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe 2004
-
- Samosierra
- R. Janicka-Szyszko, M. Steblecka – "Język polski, kształcenie kulturowo-literackie i językowe". Podręcznik do liceum i technikum, część 2. Wyd. Operon, Gdynia 2007
-
- Rokosz
Materiały pomocnicze
- Marek Adamiec, Czytamy polskie wiersze współczesne, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 1997 – materiały pomocnicze dla szkół
-
- omówienie Epitafium dla Brunona Jasieńskiego
Przypisy
- ↑ Świadectwo Kaczmarskiego z liceum.
- ↑ Żona postawiła mu warunek: albo wódka, albo ja
- ↑ W rozmowie ze studentami poznańskiej polonistyki sam Kaczmarski podkreślił, że o swoich "zasługach w SZSP" dowiedział się w chwili odbierania orderu. Wcześniej nie miał pojęcia, że dostaje to odznaczenie za działalność w SZSP w którym zresztą nigdy nie był. Uznał też, że była to celowa manipulacja, gdyż wcześniej informowano go, że zostanie odznaczony "za swoja osiągnięcia i zasługi" (s.311 "To moja droga" K. Gajda )
- ↑ 4,0 4,1 Życiorys Jacka Kaczmarskiego.
- ↑ Kaczmarski znów w Innsbrucku
- ↑ Kaczmarski nadal na leczeniu
- ↑ Łańcuch serc dla Kaczmarskiego
- ↑ Niepokorny bard.
- ↑ Strona Fundacji im. Jacka Kaczmarskiego
- ↑ Grażyna Preder, Pożegnanie barda, Koszalin 2005, s. 120
- ↑ "Świat gitary klasycznej i akustycznej" nr 4 (4) sierpień/wrzesień 1997, str. 56, rozmowa Tomasza Konfederaka z Jackiem Kaczmarskim
- ↑ audycja "Sekrety – konkrety", wrzesień 1999, program III PR
- ↑ W. Maszenda, Chcę konfrontacji [rozmowa z J. Kaczmarskim], Tygodnik Solidarność nr 18 (85)
- ↑ Lekcja historii klasycznej
- ↑ Wigilia na Syberii
[edytuj] Linki zewnętrzne
![Człowiek drzewo [LEKTOR PL] (cz.1/5)](http://web.archive.org./web/20130329224012im_/http://i.ytimg.com/vi/AhtC3aZHCHU/default.jpg "Człowiek drzewo [LEKTOR PL] (cz.1/5)")
