Dieser Beitrag im Rahmen der Reihe zum Ritus Servandus liefert eine Beschreibung des weiteren Verlaufs der Messe bis zum Ende des Kanons. Wie angekündigt habe ich zwei Abschnitte in einem Beitrag zusammengefasst.
VIII – De Canone Missæ a præfatione usque ad Consecrationem
61. Orationes super oblata expletis, celebrans dicit: Dóminus vobíscum, manibus super altare positis. Cum dicit: Sursum corda, manus aliquantulum elevat hinc inde ante pectus extensas et iungit cum dicit: Grátias agámus Dómino Deo nostro. Responso: Dignum et iustum est, extensis ut prius manibus, prosequitur præfationem; qua finita, iunctis manibus, una cum ministris, clero et populo, cantat vel dicit Sanctus-Benedíctus.
62. Postea celebrans, stans ante medium altaris versus ad illud, extendit et aliquantulum elevat manus, oculisque elevatis et sine mora demissis, ac manibus iunctis et super altare positis, profunde inclinatus prosequitur Canonem, secreto dicens: Te ígitur, etc., ut in Ordine Missæ. Cum dicit: Uti accépta hábeas et benedícas, etc., prius osculatur altare, deinde erigit se, et stat iunctis manibus. Cum dicit: hæc + dona, hæc + múnera, hæc sancta + sacrifícia, dextera manu signat ter communiter super hostiam et calicem. Deinde, extensis manibus prosequitur: In primis quæ tibi offérimus, etc.
63. Ubi dicit: una cum fámulo tuo Papa nostro N., exprimit nomen Papæ: Sede autem vacante verba prædicta omittuntur. Ubi dicitur: et Antístite nostro N., specificatur nomen Episcopi Ordinarii diœcesis in qua Sacrum facit, et non alterius Superioris, etiamsi celebrans sit exemptus, vel sub alterius Episcopi iurisdictione. Si vero Episcopus Ordinarius illius loci, in quo Missa celebratur, sit vita functus, prædicta verba omittuntur, quæ etiam omittuntur ab iis qui Romæ celebrant. Si celebrans est Episcopus, Archiepiscopus vel Patriarcha, omissis prædictis verbis, eorum loco dicit: et me indígno servo tuo. Summus autem Pontifex cum celebrat, omissis verbis: una cum fámulo tuo Papa nostro N. et Antístite nostro N., dicit: una cum me fámulo tuo indígno, quem gregi tuo præésse voluísti. Et continuant omnes, ut sequitur: et ómnibus orthodóxis, etc.
64. Cum dicit: Meménto, Dómine, iungens manus stat paulisper in quiete, faciens commemorationem vivorum Christi fidelium ad suam voluntatem, quorum nomina, si vult, secreto commemorat: non tamen necesse est ea exprimere, sed mente tantum eorum memoriam habeat. Potest etiam celebrans, si pro pluribus orare intendit, ne circumstantibus sit morosus, ante Missam in animo proponere sibi omnes illos, tam vivos quam defunctos, pro quibus in ipsa Missa orare intendit, et hoc loco generaliter unico contextu ipsorum vivorum commemorationem agere.
65. Commemoratione vivorum facta, extensis, ut prius, manibus, continuat: Et ómnium circumstántium, etc. Similiter stans prosequitur: Communicántes. Cum dicit: Iesu Christi, caput inclinat: in conclusione, quando dicit: Per eúndem, iungit manus. Cum dicit: Hanc ígitur oblatiónem, expandit manus simul super oblata, ita ut palmæ sint apertæ versus ac supra calicem et hostiam, quas sic tenet usque ad illa verba: Per Christum Dóminum nostrum. Tunc enim iungit manus, et sic prosequitur: Quam oblatiónem tu, Deus, in ómnibus, quǽsumus: et cum dicit: bene + díctam, adscríp + tam, ra + tam, communiter signat ter super hostiam et calicem simul: deinde cum dicit: ut nobis Cor + pus, separatim signat semel super hostiam tantum; et cum dicit: et San + guis, semel super calicem tantum: deinde iungens manus, prosequitur: fiat dilectíssimi Fílii tui Dómini nostri Iesu Christi, et inclinans caput, extergit, si opus fuerit, pollices et indices super corporale, et dicit secreto, ut prius: Qui prídie quam paterétur: et accipiens pollice et indice dexteræ manus hostiam, et eam cum illis ac indice et pollice sinistræ manus tenens, stans erectus ante medium altaris, dicit: accépit panem in sanctas ac venerábiles manus suas, elevansque oculos et statim demittens, dicit: et elevátis óculis in cælum ad te Deum Patrem suum omnipoténtem, caputque aliquantulum inclinans, dicit: tibi grátias agens, et tenens hostiam inter pollicem et indicem sinistræ manus, dextera producit signum crucis super eam, dicens: bene + díxit, fregit, dedítque discípulis suis, dicens: Accípite, et manducáte ex hoc omnes. Si adest pyxis cum aliis hostiis consecrandis, antequam accipiat hostiam, eam discooperit manu dextera.
66. Cum autem finierit supradicta verba, cubitis super altare positis, distincte et reverenter profert verba consecrationis super hostiam, vel super hostias, si plures sunt consecrandæ; et hostiam suam pollicibus et indicibus tantum tenens dicit: Hoc est enim Corpus meum. Quibus prolatis, celebrans tenens hostiam inter pollices et indices prædictos super altare, reliquis manuum digitis extensis, et simul iunctis genuflexus adorat. Tunc se erigens, elevat hostiam, et intentis in eam oculis (quod et in elevatione calicis facit) populo reverenter ostendit adorandam; et mox sola manu dextera ipsam reverenter reponit super corporale in eodem loco unde eam levavit, et deinceps pollices et indices non disiungit, nisi quando hostiam consecratam tangere vel tractare debet, usque ad ablutionem digitorum post Communionem.
67. Reposita hostia consecrata super corporale, genuflexus ipsam veneratur; si adsit pyxis cum aliis hostiis, eam suo operculo tegit, ut supra. Minister paulo ante Consecrationem campanulæ signo fideles moneat. Deinde, pulsat campanulam ad unamquamque elevationem, iuxta cuiusque loci consuetudinem.
68. Celebrans, adorato Sacramento, surgit, et discooperit calicem, in quem, si opus est, extergit digitos, quod semper faciat si aliquod fragmentum digitis adhæreat; et stans erectus dicit: Símili modo postquam cenátum est, et ambabus manibus accipiens calicem iuxta nodum infra cuppam, et aliquantulum illum elevans, ac statim deponens, dicit: accípiens et hunc præclárum Cálicem in sanctas ac venerábiles manus suas, etc. Cum dicit: item tibi grátias agens, caput inclinat; cum dicit: benedíxit, sinistra calicem infra cuppam tenens, dextera signat super eum; et prosequens: dedítque discípulis suis, etc., et ambabus manibus tenens calicem, videlicet sinistra pedem, dextera nodum infra cuppam, cubitis super altare positis, profert attente et continuate, ut supra, verba consecrationis Sanguinis: Hic est enim Calix, etc. Quibus dictis, reponit calicem super corporale, dicens: Hæc quotiescúmque fecéritis, etc., et genuflexus Sanguinem reverenter adorat. Tum se erigit, et accipiens calicem discoopertum ambabus manibus, ut prius, elevat eum et ostendit populo adorandum: mox ipsum reverenter reponit super corporale in locum pristinum, et manu dextera palla cooperit, ac genuflexus Sacramentum veneratur.
69. In Missa solemni, inde ab oratione super oblata diaconus et subdiaconus stant post celebrantem. Diaconus autem ad celebrantem accedit quando opus est eius ministerio, statimque in locum suum redit.
70. Ad finem præfationis, accenduntur ab acolythis duo saltem cerei, qui exstinguuntur post fidelium Communionem. Cum autem celebrans dicit: Quam oblatiónem, etc., diaconus accedit ad eius dexteram, ibi in superiori gradu altaris genuflectit et, quando opus est, se erigens, calicem discooperit et cooperit, et cum celebrante genuflectit. Subdiaconus genuflexus in latere dextero ter incensat hostiam, cum elevatur, et similiter calicem, posito prius incenso in thuribulo per acolythum absque benedictione; quod servatur etiam a ministrante in Missis cantatis in quibus incensationes fiunt. Deposito calice, diaconus et subdiaconus redeunt post celebrantem.
IX – De Canone post Consecrationem
71. Reposito calice et adorato, celebrans stans ante altare, extensis manibus, dicit secreto: Unde et mémores, etc. Cum dicit: de tuis donis ac datis, iungit manus: et cum dicit: hóstiam + puram, hóstiam + sanctam, hóstiam + immaculátam, manu sinistra posita super altare intra corporale, dextera signat ter communiter super hostiam et calicem, et semel super hostiam tantum, et semel super calicem tantum, dicens: Panem + sanctum vitæ ætérnæ, et Cálicem + salútis perpétuæ; deinde, stans ut prius extensis manibus, prosequitur: Supra quæ propítio, etc. Cum dicit: Súpplices te rogámus, etc., profunde inclinat se ante medium altaris, manibus iunctis super ilo positis. Cum dicit: ex hac altáris participatióne, osculatur altare, manibus super corporale positis. Cum dicit: sacrosánctum Fílii tui, iungit manus; et dextera signans semel super hostiam tantum, et semel super calicem, sinistra super corporale posita, dicit: Cor + pus et Sán + guinem sumpsérimus, et cum dicit: omni benedictióne + cælésti, seipsum signat signo crucis, et prosequitur: et grátia repleámur. Cum dicit: Per eúndem, iungit manus.
72. Cum dicit: Meménto etiam, Dómine, famulórum famularúmque tuárum, etc., extensis et iunctis manibus facit commemorationem fidelium defunctorum, de quibus sibi videtur, eodem modo ut dictum est de commemoratione vivorum. Qua commemoratione facta, stans ut prius extensis manibus, prosequitur: Ipsis, Dómine, et ómnibus in Christo, etc., et in fine ad: Per eúndem, iungit manus.
73. Cum dicit: Nobis quoque peccatóribus, vocem aliquantulum elevat et dextera manu pectus sibi percutit, sinistra posita super corporale, et prosequitur secreto: fámulis tuis, etc., stans manibus extensis, ut prius. Cum dicit: Per Christum Dóminum nostrum. Per quem hæc ómnia, Dómine, semper bona creas, iungit manus: deinde, manu dextera ter signans communiter super hostiam et calicem, dicit: sanctí + ficas, viví + ficas, bene + dícis, et præstas nobis. Postea discooperit manu dextera calicem, et genuflexus Sacramentum adorat: tum se erigit, er reverenter accipit hostiam inter pollicem et indicem dexteræ manus, sinistra autem calicem, et elevans eum parum cum hostia, quam tenet super calicem, clara voce cantat vel dicit: Per ipsum, etc., usque ad per ómnia sǽcula sæculórum. Responso ab omnibus Amen, celebrans calicem et hostiam collocat super corporale, et si opus est, digitos extergit, ut supra; ac pollices et indices ut prius iungens, calicem palla cooperit, et genuflexus Sacramentum adorat.
74. In Missa solemni, cum celebrans dicit: Per quem hæc ómnia, etc., diaconus, facta Sacramento genuflexione, accedit ad dexteram celebrantis, et quando opus est discooperit calicem, et cum celebrante adorat, celebrantem adiuvat, si opus est, in calice elevando, et postea calicem cooperit, iterum genuflectit, et vadit post celebrantem, ubi stat, dum canitur oratio dominica et embolismus.